Poradnik dla naukowców i data stewardów z zakresu zarządzania danymi badawczymi przygotował zespół Platformy Otwartej Nauki Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. Jest dostępny bezpłatnie.
Otwarte dane badawcze to dane dostępne za pośrednictwem Internetu, które można wykorzystywać bez ponoszenia opłat oraz bez istotnych ograniczeń technicznych i prawnych. W definicji przyjętej w rekomendacji UNESCO w sprawie otwartej nauki wskazano, że mogą to być m.in. dane cyfrowe i analogowe, zarówno surowe, jak i przetworzone, oraz towarzyszące im metadane, jak również zapisy liczbowe, zapisy tekstowe, obrazy i dźwięki, protokoły, kod analizy i procedury, które mogą być wykorzystywane w sposób otwarty, ponownie wykorzystywane, zachowywane i redystrybuowane przez kogokolwiek, pod warunkiem uznania autorstwa.
Jak zauważają eksperci Platformy Otwartej Nauki, właściwe zarządzanie danymi badawczymi i ich otwarte udostępnianie jest elementem polityk otwartości wielu instytucji, w tym Komisji Europejskiej w ramach programu Horyzont Europa. I wyliczają korzyści, jakie wiążą się z udostępnianiem danych badawczych: możliwość weryfikacji wyników badań, większa ich efektywność, transparentność procesów badawczych, a także poprawa widoczności badań i promocja dorobku. Zyskują zresztą nie tylko naukowcy – z otwartych danych mogą bowiem korzystać również m.in. organy administracji publicznej, organizacje pozarządowe, nauczyciele i edukatorzy, specjaliści z różnych dziedzin, przedsiębiorcy i wszyscy obywatele.
Dlatego tak ważne jest umiejętne zarządzanie danymi badawczymi. Poradnik dla naukowców i data stewardów opublikowała właśnie Platforma Otwartej Nauki Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. Dostępna w formie elektronicznej publikacja jest podzielona na dziewięć rozdziałów zawierających szczegółowe omówienie kolejnych etapów procesu zarządzania danymi badawczymi w całym cyklu ich życia – od planowania i organizacji po ponowne wykorzystanie danych.
Naukowcy powinni być świadomi tego, że są odpowiedzialni wobec swoich pracodawców, grantodawców i innych organów publicznych lub prywatnych, a także, z przyczyn etycznych, wobec ogółu społeczeństwa. W szczególności naukowcy, których badania finansowane są z funduszy państwowych, są również odpowiedzialni za efektywne wykorzystanie pieniędzy podatników. Zgodnie z ustaleniami zawartymi w ich umowach wszyscy naukowcy powinni zapewnić, by wyniki ich badań były rozpowszechniane i wykorzystywane, np. ogłaszane, przekazywane innym środowiskom naukowym lub, w stosownych przypadkach, skomercjalizowane – piszą autorzy publikacji.
Poradnik zawiera informacje na temat aktualnych wytycznych i regulacji nakładanych na badaczy i badaczki przez instytucje finansujące badania naukowe, m.in. Narodowe Centrum Nauki i Komisję Europejską, a także omówienie prawnych aspektów zarządzania danymi badawczymi. Uwzględnione zostały zarówno aspekty teoretyczne, jak i praktyczne dotyczące zagadnień takich, jak zalecane formaty plików, dobre praktyki w zakresie organizacji danych badawczych, miejsca przechowywania danych, narzędzia ułatwiające opracowanie danych badawczych i przygotowanie ich do udostępnienia. Na końcu ponad 100-stronicowej publikacji zamieszczono słownik terminów z zakresu zarządzania danymi badawczymi.
Poradnik jest zaktualizowaną wersją materiału przygotowanego w ramach kursów z zarządzania danymi badawczymi opracowanych przez zespół ICM UW na zlecenie NCN i udostępnianych na platformie Navoica. Można go bezpłatnie pobrać ze strony internetowej Platformy Otwartej Nauki.
MK