Do większego zaangażowania się w ochronę i promowanie wolności akademickiej nawołuje w najnowszym stanowisku Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów. „Wolność akademicka jest siłą napędową nauki” – napisano w najnowszym stanowisku.
European University Association (EUA) to największa organizacja reprezentująca uniwersytety działające na Starym Kontynencie. Powstała w 2001 roku w wyniku połączenia Association of European Universities (CRE) i Confederation of European Union Rectors’ Conferences (CEURC). Zrzesza obecnie ponad 900 uczelni i krajowych konferencji rektorów z 49 krajów. We wszystkich szkołach wyższych należących do EUA studiuje ok. 20 mln osób.
Opublikowane dziś najnowsze stanowisko EUA dotyczy ochrony i promowania wolności akademickiej. Przypomniano, że wolność akademicka – obejmująca zarówno uczenie się i nauczanie, prowadzenie badań, jak również komunikowanie ich wyników – jest siłą napędową każdego przedsięwzięcia naukowego. To także warunek wstępny do tego, aby uniwersytety mogły odgrywać swoją społeczną rolę. Niepokojące – jak ocenia EUA – że wolność akademicka, a także jej bliska krewna, czyli autonomia instytucji, są coraz bardziej zagrożone, i to nie tylko w Europie, ale na całym świecie. Ich naruszanie, wskazano w stanowisku, odbywa się m.in. poprzez nadmierne regulacje czy tłumienie niepopularnych poglądów na kampusach. „Uniwersytety i ich społeczności muszą działać i angażować się w ochronę i promowanie wolności akademickiej” – czytamy w apelu.
EUA przypomina, że wolność akademicka jest podstawową wartością, która umożliwia realizację uniwersyteckich misji, które obejmują edukację, badania, innowacje i kulturę. Tylko dzięki niezależności naukowej możliwy jest rozwój wiedzy, odkrycia naukowe oraz rozwój technologiczny i innowacje społeczne. Wolność leży także u podstaw uniwersyteckiej aktywności w debatach społecznych, toczących się w murach uczelni m.in. w trakcie różnego rodzaju konfliktów. Dlatego właśnie uniwersytety muszą pozostać przestrzenią swobodnej wymiany myśli – podkreśla EUA i dodaje, że jedynie w autonomicznym i bezpiecznym środowisku studenci, wykładowcy i badacze mogą wykonywać swoje zadania w sposób wolny od wpływów zewnętrznych czy narzucanych ograniczeń.
Wolność akademicka jest zarówno prawem, jak i obowiązkiem (…) Musi opierać się na rygorystycznych zasadach naukowych, zawodowych i etycznych. Obejmuje postępowanie zgodne z etyką, poszanowanie praw innych oraz świadomość wpływu badań naukowych na człowieka i jego środowisko – napisano w stanowisku EUA.
Odpowiedzialność za ochronę i promowanie wolności akademickiej jest rozłożona na wiele podmiotów, ale szczególną rolę do odegrania mają w tym względzie rządy i władze państwowe. Wezwano je kilka lat temu, we wspólnym oświadczeniu EUA, ALLEA oraz Science Europe, do: ustanawiania takich ram prawnych, regulacyjnych i finansowych, które chroniłyby i wzmacniałyby środowisko akademickie; powstrzymywania się od nadmiernej ingerencji w wewnętrzne sprawy uczelni; uszanowania autonomicznych decyzji agencji i podmiotów finansujących różnorodne projekty naukowe. To wezwanie, jak zaznaczono w najnowszym stanowisku, pozostaje aktualne także dziś.
W stanowisku znalazły się również wytyczne dla władz uniwersytetów, które powinny dążyć do stworzenia w murach swoich uczelni kultury instytucjonalnej opartej na wolności akademickiej i zachęcaniu do korzystania z niej. Należy też umożliwić udział różnych grup społeczności akademickiej w podejmowaniu decyzji instytucjonalnych, w końcu samorządność to kamień węgielny wolności akademickiej – podkreśla EUA. Z kolei w odniesieniu do akademików i całej społeczności, EUA wskazuje, że poszczególni pracownicy naukowi i studenci powinni przestrzegać podstawowych wartości, takich jak uczciwość, jakość i odpowiedzialność, i pracować nad podnoszeniem świadomości w kwestii wolności akademickiej.
Wśród członków European University Association są także 43 polskie uczelnie oraz Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich. W Zarządzie EUA zasiada (już drugą kadencję) dr hab. Marcin Pałys, były rektor Uniwersytetu Warszawskiego i obecny przewodniczący Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
MK