Sprawy nauki

04 Marca

Źródło: www.pixabay.com

KRAWF: ewaluacja co 6 lat, zmiana proporcji kryteriów, premiowanie współpracy między uczelniami

Wydłużenie okresu ewaluacji z czterech do sześciu lat, zmiana proporcji ocenianych kryteriów poprzez zwiększenie roli wpływu osiągnięć naukowych na społeczeństwo i gospodarkę, wdrożenie oceny czasopism naukowych opartej na uznanych wskaźnikach międzynarodowych – to tylko niektóre ze zmian proponowanych przez Konferencję Rektorów Akademii Wychowania Fizycznego.

To kolejny głos ze strony grona rektorskiego krytykujący obecny model oceny jakości działalności naukowej. Tym razem swoją opinię wyrazili sternicy sześciu uczelni o profilu sportowym (Warszawa, Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Wrocław). Ich zdaniem ewaluacja w dyscyplinie nauk o kulturze fizycznej, która obejmuje zagadnienia związane z szeroko pojętym zdrowiem publicznym, profilaktyką chorób cywilizacyjnych oraz wsparciem dla profesjonalnego i amatorskiego sportu, ma szczególne znaczenie dla społeczeństwa i gospodarki. Dodają, że dyscyplina ta dynamicznie się rozwija, czerpiąc z osiągnięć nauk medycznych, psychologicznych i pedagogicznych, co wymaga podejścia ewaluacyjnego, które uwzględnia jej interdyscyplinarny charakter. Niestety, jak przekonują, obowiązujący system budzi poważne wątpliwości, a liczne kontrowersje związane z jego realizacją mogą sprawić, że wyniki oceny nie będą rzetelne i nie odzwierciedlą rzeczywistego poziomu nauki w Polsce.

W swoim stanowisku przywołują wyniki poprzedniej ewaluacji, która poprzez swoje liczne mankamenty w istotnym stopniu zniekształciła obraz polskiej nauki. Wśród defektów systemu wymieniają m.in.:

• brak różnicowania jednostek – jednakowe kryteria dla instytutów badawczych i uczelni badawczo-dydaktycznych;
• niewłaściwe kryteria oceny pracowników – system narzuca te same wymagania pracownikom badawczym i badawczo-dydaktycznym, nie uwzględniając różnic w ich obowiązkach;
• preferowanie małych jednostek naukowych – system premiuje ośrodki z niewielką liczbą badaczy, co może prowadzić do nieadekwatnej oceny większych ośrodków;
• optymalizację kosztem rzetelności – system oceny daje możliwość prowadzenia nieetycznych praktyk publikacyjnych, reorganizacji etatów, manipulacji wskaźnikami;
• wątpliwą jakość wykazu czasopism, obecność i brak jasnej definicji czasopism drapieżnych – arbitralne zmiany punktacji i włączanie czasopism o niskiej jakości, punkty za publikacje w periodykach o złej reputacji i generujących wysokie koszty publikacyjne;
• nadprodukcję publikacji – system sprzyja mnożeniu publikacji kosztem ich jakości;
• brak premiowania wybitnych osiągnięć – prestiżowe publikacje i granty oraz osiągnięcia o przełomowym znaczeniu nie znajdują wystarczającego odzwierciedlenia w systemie punktowym.

Mankamenty przyjętego modelu oceny, w opinii KRAWF, nie sprzyjają realizacji strategicznych celów polityki naukowej państwa, a co więcej – generują problemy systemowe. Trudno więc w efekcie spodziewać się – piszą rektorzy AWF-ów – poprawy jakości badań, eliminowania barier utrudniających postęp badawczy, wzrostu międzynarodowej konkurencyjności uczelni czy efektywnego wykorzystania środków publicznych.

Ewaluacja, zamiast służyć jako narzędzie diagnozy i doskonalenia, stała się instrumentem sankcyjnym, którego skutki mogą być szkodliwe dla dalszego rozwoju polskiej nauki. Szczególnie niepokojący jest fakt, że wyniki ewaluacji mogą w znacznej mierze zależeć od działań technicznych i manipulacji. Obawy przed obniżeniem w wyniku oceny kategorii naukowej mogą skutkować stosowaniem praktyk mających na celu „optymalizację” wyników oceny, takich jak przenoszenie pracowników na etaty dydaktyczne w celu zmniejszenia liczby osób objętych ewaluacją, operowanie oświadczeniami w publikacjach oraz celowe dopisywanie pracowników do dyscyplin, które nie podlegają ocenie, aby zredukować liczbę wymaganych slotów publikacyjnych. Praktyki te, które prowadzą do zniekształcania rzeczywistego obrazu działalności badawczej, były szeroko komentowane w środowisku akademickim oraz w przestrzeni publicznej, budząc liczne wątpliwości co do wiarygodności wyników ewaluacji – czytamy w piśmie KRAWF skierowanym do Marcina Kulaska, ministra nauki i szkolnictwa wyższego.

Rektorzy przypominają, że w poprzedniej ewaluacji nauki o kulturze fizycznej osiągnęły bardzo dobry wynik, uzyskując wysoką średnią liczbę punktów w tzw. slocie publikacyjnym, oscylującą w granicach 100 pkt. Zrodziło to presję na utrzymanie dotychczasowego rezultatu, czyli w praktyce konieczność publikowania w czasopismach o wartości co najmniej 140 pkt. Jak wskazują sternicy uczelni sportowych, nierzadko wiąże się to z bardzo wysokimi kosztami publikacyjnymi, które nie zawsze idą w parze z jakością naukową i rzetelnym procesem recenzyjnym.

Badacze z obszaru nauk o kulturze fizycznej stają przed dylematem między dostępnością finansową a spełnieniem wymogów ewaluacyjnych. Dodatkowo, obowiązujący system w istotnym stopniu ogranicza rozwój młodych naukowców, którzy już na wczesnym etapie kariery poddawani są silnej presji publikacyjnej (…) Zamiast stopniowego zdobywania doświadczenia i budowania solidnego dorobku naukowego, zmuszeni są do uczestnictwa w wyścigu publikacyjnym, którego reguły premiują nie zawsze najbardziej wartościowe prace, lecz te, które wpisują się w algorytm oceny. To nie sprzyja rzetelnemu i zrównoważonemu rozwojowi nauki – diagnozują rektorzy.

Nie poprzestają jedynie na opisie stanu obecnego, lecz przedstawiają także katalog zmian, które miałyby sprawić, że system ewaluacji skuteczniej będzie wspierał rozwój nauki, zapewni rzetelną ocenę jakości badań oraz zachęci do współpracy między jednostkami naukowymi. Wśród niezbędnych modyfikacji wskazują:

• wydłużenie okresu ewaluacji z 4 do 6 lat, pozwalające na dokładniejszą analizę rzeczywistego wpływu badań, zmniejszające presję na publikowanie i wypełnienie limitów oraz umożliwienie prowadzenia bardziej ambitnych projektów badawczych;
• zmianę proporcji ocenianych kryteriów poprzez zwiększenie roli wpływu osiągnięć naukowych na społeczeństwo i gospodarkę, a także znaczenia jakości badań i ich realnej użyteczności, pod warunkiem zachowania obiektywności i transparentności oceny;
• ograniczenie nagłych i nieprzewidywalnych zmian punktacji czasopism poprzez ogłaszanie przez ministra nauki wykazu czasopism punktowanych obowiązującego w danym roku kalendarzowym tylko raz, maksymalnie do końca stycznia danego roku;
• wdrożenie oceny czasopism naukowych opartej na uznanych wskaźnikach międzynarodowych (np. IF, CiteScore) zapewniające większą przejrzystość oraz ograniczenie manipulacji punktacją, umożliwiające bardziej obiektywną i rzetelną ocenę wartości publikacji;
• wyłączenie z ewaluacji czasopism drapieżnych pozwalające na eliminację niskowartościowych publikacji, ochronę naukowców przed nieuczciwymi wydawcami oraz efektywniejsze wykorzystanie środków publicznych przeznaczonych na badania;
• premiowanie współpracy między uczelniami i jednostkami badawczymi, przyczyniającej się do lepszego przepływu wiedzy, zwiększenia innowacyjności i bardziej efektywnego wykorzystania zasobów badawczych;
• dostosowanie kryteriów ewaluacji do specyfiki jednostek badawczych i dydaktycznych pozwalające na uwzględnienie różnic między instytutami badawczymi a jednostkami akademickimi oraz wielkości instytucji, a także różnych zakresów obowiązków pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych;
• eliminację możliwości mechanicznej optymalizacji wyników wpływającej na ograniczenie zjawiska sztucznej poprawy wskaźników, np. poprzez przenoszenie pracowników między dyscyplinami czy redukowanie liczby badaczy w celu podniesienia wyniku oceny;
• zwiększenie transparentności i uproszczenie procesu ewaluacji pozwalające na określenie jasnych i stabilnych kryteriów oceny, opartych na międzynarodowych standardach.

Przypomnijmy, że w ubiegłym tygodniu o gruntowną zmianę zasad ewaluacji zaapelowały Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych oraz Komitet Nauk Politycznych PAN. Na ten temat dyskutowano również na ostatnim posiedzeniu Konferencji Rektorów Akademickich Uczelni Medycznych. Wcześniej stanowisko w tej sprawie zajęło Kolegium Rektorskie Uniwersytetu Jagiellońskiego. O pilne opracowanie i wprowadzenie nowych zasad ewaluacji, które miałyby, jeśli nie wykluczyć, to przynajmniej ograniczyć do minimum nieetyczne praktyki w ocenie dyscyplin naukowych, zwróciła się do władz resortu Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich.

O tym, że w ministerstwie również dostrzegają potrzebę zmian, świadczą słowa dr Karoliny Zioło-Pużuk z ostatniego wywiadu dla FA. Wiceminister nauki przyznała:

Wiemy, że ten system jest niedoskonały, i to mówiąc bardzo delikatnie, i wymaga gruntownej zmiany. Ale, pamiętajmy, jesteśmy w ostatnim roku bieżącej ewaluacji i na operację jest już za późno (…) Na wiosnę zaczniemy prace nad nową ewaluacją, która będzie przede wszystkim jasna, zrozumiała, otwarta, wypracowana od początku w dialogu ze środowiskiem. Chciałabym, żeby udało się ten proces zamknąć do końca tego roku, a zatem na początku przyszłego reguły byłyby już znane i można byłoby wedle nich planować swoją aktywność w kolejnej czterolatce.

W najbliższy wtorek, 11 marca, „Forum Akademickie” wraz z Polską Akademią Nauk organizuje debatę online dotyczącą pomysłów środowiska akademickiego na nową ewaluację. Początek o godzinie 18:00. Transmisja na kanale YouTube PAN.

Mariusz Karwowski

Stanowisko KRAWF w sprawie ewaluacji