Szkoły wyższe

10 Lutego

Fot. Anna Wojnar

Rektor UJ: Nie możemy pozwolić na rujnowanie reputacji uczelni poprzez nieetyczne praktyki

W wielu uniwersytetach mechanizmy ewaluacji spowodowały, że odsetek badaczy maleje. Jakie to będzie miało konsekwencje dla jakości kształcenia? Studentów zaczną w najbliższym czasie uczyć osoby, które już w ogóle nie prowadzą badań naukowych. Jeśli grupa ta zaczyna dominować w uniwersytecie, to czy to jest dalej uniwersytet? – mówi w wywiadzie dla FA prof. Piotr Jedynak, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Czy nastąpią oczekiwane przez część naukowców projakościowe zmiany na UJ? Czy z problemem tzw. fabryk artykułów mierzą się też na najstarszej polskiej uczelni? Jaka jest sytuacja finansowa uniwersytetu? Co dalej z „Kamionką”? Czy należy odstąpić od bieżącej ewaluacji? O tych kwestiach z prof. Piotrem Jedynakiem, rektorem UJ, rozmawia Mariusz Karwowski.

Czy Uniwersytet Jagielloński ma ambicję stać się wiodącym ośrodkiem naukowym nie tylko w skali ogólnopolskiej?

Takie ambicje powinna mieć każda polska uczelnia. Na obecnym etapie rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego bardziej niż na krajowe zwracamy uwagę na międzynarodowe kryteria oceny działalności naukowej. Jednocześnie jesteśmy świadomi, że od lokalnych uwarunkowań nie uciekniemy, bo co cztery lata musimy poddawać się ministerialnej ocenie. Te dwa modele, w mojej ocenie, nie są ze sobą spójne. Spełnianie doraźnych kryteriów, które są przewidziane w polskim systemie oceny działalności naukowej, u niektórych badaczy, jak to mamy okazję obserwować, nie idzie w parze z dążeniem ku doskonałości.

A jak to dążenie wygląda z perspektywy zarządzającego najstarszą polską uczelnią?

W pierwszej kolejności jesteśmy zainteresowani tym, żeby osoby nowo zatrudniane na stanowiskach badawczych i badawczo-dydaktycznych przejawiały duże zaangażowanie w pozyskiwanie i realizację grantów, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Choć to nie jest specjalnie odkrywcze, to jednak w polskim systemie nauki i szkolnictwa wyższego wcale nie stanowi oczywistości. Zdarzają się uczelnie, które przez cały rok nie zdobywają ani jednego grantu, niezależnie z jakiego źródła. Więc jeśli nasi młodzi badacze, w tym doktoranci, uzyskują w ostatnim konkursie PRELUDIUM najwięcej w Polsce, bo aż 55 grantów, to traktujemy to jako dowód właściwego podejścia do rekrutacji – skutecznie zachęcamy ich do tego, żeby weszli na ścieżkę grantową. Z kolei doświadczonych badaczy chcemy motywować, żeby odważniej aplikowali o granty zagraniczne, a tych, którzy już to robią, zamierzamy jak najlepiej wspierać również od strony administracyjnej.

Na czym to zachęcanie polega?

Z jednej strony mamy rozbudowany system zachęt organizacyjno-motywacyjnych, z drugiej – kładziemy nacisk na dzielenie się wiedzą przez tych badaczy, którzy prestiżowe granty już pozyskali. Dla przykładu, podczas wykładu inaugurującego bieżący rok akademicki prof. Karol Życzkowski opowiadał nie tylko o tym, na czym polega fizyka kwantowa, ale wplótł też wątki motywacyjne dla badaczy, którzy wykazują wymagany potencjał do ubiegania się o europejskie granty. Problemem jest bowiem to, że np. do ERC, ale też do innych grantodawców, trafia z Polski niewielka liczba wniosków. Z tego później bierze się niewielka liczba laureatów. Stawiamy więc na ekspansję w tym względzie, ale sensowną, czyli opartą o właściwy potencjał badawczy.

Co to znaczy?

W mojej ocenie, na uniwersytecie takim, jak nasz, większe znaczenie powinny mieć właśnie takie przejawy doskonałości, jak publikacje w najlepszych czasopismach, prestiżowe granty ERC czy również Centra Dioscuri. Warto dodać, że wśród tych ostatnich wszystkie trzy uczelniane znajdują się właśnie na UJ. Nasza polityka idzie właśnie w takim kierunku, żeby jak najwięcej osób aplikowało o ambitne granty. Również z programu Horyzont, gdzie mamy coraz więcej sukcesów.

Jak rozumiem, chciałby pan, żeby było ich jeszcze więcej. Co stoi na przeszkodzie?

Oczywiście, że chciałbym. Nasi badacze oczekują profesjonalnego wsparcia administracyjnego od chwili ubiegania się o grant aż po jego rozliczenie. To jest chyba jedna z najsłabszych stron wszystkich polskich uniwersytetów. Przyznaję, ta pomoc w naszym uniwersytecie nie jest tak dobra, jak mogłaby być. Zakładamy, że w pierwszej części obecnej kadencji skupimy się właśnie nad poprawą tej kwestii, bo to, że mamy utalentowanych badaczy, nie podlega dyskusji. Natomiast wsparcie administracyjne, świadomość procedur obowiązujących w grantach to jest to, czego potrzebują polskie uczelnie, również ze strony Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Polska obecność w Brukseli w zakresie lobbingu naukowego jest prawie niezauważalna.

Kilka miesięcy temu kilkoro naukowców z UJ wskazało w specjalnym liście obszary działania uczelni, w których – ich zdaniem – konieczne jest wprowadzenie projakościowych zmian. Mówili też o tym niedawno na naszych łamach. Czy zgadza się pan z przedstawionymi postulatami?

Z grupą, która skierowała ten list, spotkałem się dwukrotnie, przy czym trzeba pamiętać, że to są w większości przedstawiciele nauk przyrodniczych i ścisłych. Dlatego ich uwagi w dużym stopniu koncentrują się wokół zarządzania infrastrukturą badawczą, dostępności do laboratoriów. Nie stanowi to problemu w naukach humanistycznych czy społecznych. Badacze, o których mówimy, akcentują to, że sami mają stworzone bardzo dobre warunki. Potwierdzam, mamy bardzo konkurencyjną ofertę, która obejmuje udostępnienie badaczowi, w zależności od rodzaju grantu, od 1 mln do 2 mln zł dodatkowych środków na badania, oraz profesjonalną obsługę project managera i inne korzyści.

Autorzy listu swoich postulatów nie kierowali jednak w swoją stronę, bardziej chodziło im o stworzenie środowiska sprzyjającego naukowej jakości, a więc uwzględnienie analogicznej polityki wobec pozostałych.

Rzeczywiście, taki jest charakter uwag zgłoszonych do kierujących uczelnią. Wyróżnijmy jednak kilka warstw problemu. Mam przekonanie, że prowadzimy niezłą politykę motywacyjną wobec osób pozyskujących prestiżowe granty i to jest z pewnością duży plus naszej polityki. Osoby, które są zatrudnione na stanowiskach badawczo-dydaktycznych, należy motywować, żeby wyszły ze strefy komfortu i ubiegały się o granty. Realizacja grantów jest wyzwaniem nieporównywalnym z tradycyjną pracą badawczą – grant należy pozyskać, zrealizować i rozliczyć zarówno pod względem naukowym, organizacyjnym, jak i finansowym. Chcemy, żeby jak najwięcej osób się na to zdecydowało, bo szczególnie w naukach przyrodniczych i ścisłych bez finansowania grantowego nie ma prawdziwych badań. Środki z subwencji są bowiem niewystarczające. Uważam, że system dodatków motywacyjnych jest u nas dobrze przemyślany.

No dobrze, a co szwankuje?

To, co jest słabszą stroną, to zarządzanie infrastrukturą badawczą. Sygnatariusze listu wskazali, że brakuje powszechnego dostępu do zasobów infrastrukturalnych, że jeśli ktoś ma swoje laboratorium, to staje się w nim monopolistą. Nie zawsze tak jest, ponieważ w znacznej części naszych laboratoriów jest jasno określony dostęp dla różnych grup badawczych, niemniej jednak staramy się unowocześnić to podejście. Jesteśmy na etapie prac nad centralną bazą infrastruktury badawczej w Uniwersytecie Jagiellońskim i wprowadzenia zasad dostępu do urządzeń. Jeśli ktoś realizuje grant, będzie mógł z tego korzystać. Chodzi nam o to, żeby uniknąć podwójnego czy potrójnego kupowania tej samej aparatury badawczej tylko dlatego, że zespoły badawcze robią to odrębnie.

Świetnym przykładem prawidłowej i nowoczesnej polityki infrastrukturalnej jest Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris. To jest jednostka ogólnokrajowa, organizacyjnie zlokalizowana w Uniwersytecie Jagiellońskim, która buduje core facilities dla wielu zespołów badawczych. Opiera się na formule konkursowej, w której zespoły składają aplikacje, aby uzyskać czas na pomiary. Służy to między innymi prowadzeniu badań interdyscyplinarnych. Kiedyś pracowali tam głównie fizycy, a dziś badacze z wielu różnych dyscyplin. To bardzo pozytywny przykład, jak rozporządzać infrastrukturą z korzyścią dla wielu zespołów.

W liście wybrzmiał jeszcze jeden poważny zarzut – dziedziczenie stanowisk.

Od mniej więcej półtora roku wprowadziliśmy politykę otwartej, transparentnej i merytorycznej rekrutacji. Ten dokument przewiduje coś, czego do niedawna nie było: możliwość odwołania się od wyników konkursu. Rozpatrujemy te odwołania na poziomie ogólnouczelnianym. Robi to komisja ponadwydziałowa, więc jeśli ktoś na poziomie wydziału uzna, że kryteria z jego punktu widzenia były nietransparentne, to weryfikuje to komisja ogólnouczelniana, złożona z przedstawicieli różnych jednostek. Wtedy na pewno nie można już powiedzieć, że jest ona za tym, żeby ktoś coś dziedziczył. Komisja weryfikuje, czy kompletna dokumentacja konkursowa na poziomie wydziału była przygotowana porządnie, czy nie i czy konkurs przebiegał prawidłowo.

Druga rzecz: mamy dwa typy rekrutacji. Pierwsza, w projektach, gdzie wpływ na to, kogo się rekrutuje, ma kierownik projektu i powołana za jego pośrednictwem komisja. W tej materii nie można nam czegokolwiek zarzucić. Jeśli ktoś kieruje projektem badawczym i przewiduje zatrudnienie niezbędnych osób, to ma pełną swobodę w ich pozyskaniu, tak aby współpracować z wykonawcami kompetentnymi i potrzebnymi do zrealizowania projektu z sukcesem. Jakakolwiek ingerencja w ten proces wpływałaby na wzrost ryzyka niezrealizowania projektu. Zatem sfera zatrudniania w projektach na stanowiska badawcze zależy prawie w całości od kierownika.

A co w przypadku pracowników badawczo-dydaktycznych?

Rekrutujemy tu zwykle w miejsce kogoś, kto odchodzi na emeryturę. O ile w przypadku działalności naukowej badacz dysponuje swobodą w zakresie wyboru swoich zainteresowań, o tyle program studiów jest mimo wszystko sformalizowany. Zatem dla utrzymania właściwego poziomu kandydaci powinni spełniać wymagania nie tylko naukowe, ale także dydaktyczne. Jeśli kierowalibyśmy się wyłącznie doskonałością naukową, co sugerują autorzy wspomnianego listu, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że w okresie kilku lat zatrudnimy osoby reprezentujące jedynie wycinki dyscyplin i programów studiów, które są prowadzone na wydziałach. W efekcie powstanie znacząca luka w kompetencjach dydaktycznych.

Oczywiście, może się zdarzyć, że na uniwersytecie, który zatrudnia 9 tys. osób, nie da się wykluczyć sytuacji, w której w pojedynczych przypadkach bardziej utalentowani kandydaci nie znajdują uznania komisji rekrutacyjnej, ale to ryzyko oceniam dziś jako niewielkie. W jednostkach typowo badawczych, jak np. Małopolskie Centrum Biotechnologii czy Jagiellońskie Centrum Rozwoju Leków, nie stawiamy wymagań dydaktycznych, bo te jednostki nie prowadzą zajęć. I tam rekrutacja może być oparta wyłącznie o wąsko rozumianą doskonałość naukową.

Natomiast na wydziałach, które realizują również proces kształcenia, musimy brać pod uwagę profil kandydata, musi on chociaż w części spełniać wymagania wydziału. Żeby to uzasadnić posłużę się hipotetycznym przykładem z Wydziału Prawa i Administracji. Załóżmy, że mamy lukę w katedrze prawa pracy i kandydatów, którzy reprezentują tę sferę, ale jednocześnie jednego o nieznacznie lepszym od nich dorobku, ale reprezentującego prawo karne. Czy będzie on potrafił prowadzić zajęcia z prawa pracy? Wybór komisji konkursowych nie jest więc tak łatwy, jak mogłoby się wydawać. Dodam, że czasem, jeśli mamy bardzo utalentowanego kandydata, który nie spełnia kryteriów konkursowych, bo jego profil rozmija się z ogłoszeniem, mimo wszystko staramy się znaleźć dla niego miejsce w uniwersytecie po to, żeby nie tracić świetnych naukowców.

Podobnie jest w przypadku limitu miejsc w szkołach doktorskich. Nasza polityka polega na tym, że jeśli w jakiejkolwiek dyscyplinie mamy więcej kandydatów niż miejsc, to zawsze jesteśmy otwarci na zwiększenie limitu, żeby ci nadal znakomici kandydaci nie trafili gdzie indziej albo w ogóle rezygnowali z kształcenia.

Jeden z autorów listu, uczestniczący w niedawnym spotkaniu z panem, wspomniał mi, że idea listu zostanie wykorzystana w kolejnej aplikacji do konkursu IDUB, który już na horyzoncie. Jakie plany ma UJ względem drugiej edycji?

Jesteśmy, podobnie jako pozostałe polskie uczelnie, zainteresowani dalszym uczestnictwem w tym programie. W pierwszej kolejności jednak musimy zadbać o to, by druga edycja programu IDUB nie została anulowana decyzjami politycznymi. Np. w bieżącym roku kalendarzowym, w przeciwieństwie do lat poprzednich, środki na realizację programu uszczuplają budżet nauki i szkolnictwa wyższego. Wcześniej były to środki dodatkowe. Wprowadzenie programu IDUB traktuję jako jeden z nielicznych plusów ostatnich reform w tym sektorze. Ocena śródokresowa przeprowadzona przez zagranicznych ekspertów przeszła pozytywnie. Zakładam, że podobnie będzie podczas oceny końcowej.

Prof. Sebastian Glatt z Małopolskiego Centrum Biotechnologii UJ, również jeden z sygnatariuszy listu, za kilka miesięcy kończy pracę w Polsce i przenosi się do Wiednia. Dlaczego nie udało się go zatrzymać?

Na podjęcie pracy w konkretnym miejscu składa się zazwyczaj splot czynników: nie tylko kwestia jakości miejsca pracy, atrakcyjności oferty pracodawcy, ale również na przykład atrakcyjność miasta, sytuacja zawodowa osób bliskich itd. Okres pracy prof. Glatta w  naszym uniwersytecie i jego osobiste sukcesy był jednocześnie bardzo dobrym okresem dla rozwoju Małopolskiego Centrum Biotechnologii, czyli jednostki, w której był zatrudniony. Zresztą on sam  na Zamku Królewskim w Warszawie, podczas odbierania Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, podkreślał, że stworzono mu w Krakowie świetne możliwości, że MCB UJ jest jednostką zbudowaną według światowych standardów, z międzynarodową radą, z ewaluacją zespołów badawczych, z elastyczną infrastrukturą.

Na razie UJ zdaje się przyciągać jedynie badaczy z zagranicy z krakowskimi korzeniami, że wspomnę głośne nazwiska Ewy Chrostek czy ostatnio Kamila Mamaka. Kiedy zarzucicie wędkę na tych, którzy jeszcze nigdy tu nie byli?

Myślimy o tym, żeby cały czas był napływ obiecujących badaczy, ale także doświadczonych, klasy światowej, dlatego staramy się uatrakcyjniać naszą ofertę. Dla laureatów grantów mamy naprawdę konkurencyjne wynagrodzenia, dodatki projektowe są satysfakcjonujące, limitowane tylko standardami unijnymi. Uniwersytet jest postrzegany jako jeden z najlepszych w Polsce, do tego Kraków jako miasto ma bardzo dobrą reputację. Mówię o tym, bo pracujemy też nad poprawą onboardingu, czyli adaptacją pracowników, którzy przyjeżdżają spoza uniwersytetu. Mamy procedurę, która dzieli odpowiedzialność za to pomiędzy jednostki administracji centralnej a jednostkę, w której ma pracować przyjeżdżający do nas. Wdrożyliśmy już to rozwiązanie i mam nadzieję, że przyniesie dobre rezultaty.

Wracając do prof. Glatta, nadal mu kibicujemy i liczymy na podtrzymanie dotychczasowych relacji. Nie obrażamy się z tego powodu, że odchodzi, raczej widzimy w nim ambasadora naszego uniwersytetu i partnera dla naszych badaczy. Relacje z takimi naukowcami chcemy utrzymywać, żeby móc rozwijać współpracę międzynarodową, zapraszać na wykłady gościnne, wysyłać grupy badawcze. Patrzę na to przez pryzmat korzyści, które możemy odnieść w przyszłości, montując np. wspólne konsorcja międzynarodowe.

Podsumowując ten wątek, czy postulaty zawarte w liście laureatów grantów ERC i Dioscuri mają szansę na realizację?

Tak, jesteśmy gotowi zrealizować zamierzenia nie tyle nawet  sygnatariuszy listu, co plany wyborcze całej ekipy, która kieruje obecnie uniwersytetem, a także strategię rozwoju uczelni, bo wszyscy myślimy podobnie. Uważamy, że uczelnia jest jedna, dla wszystkich członków jej wspólnoty, a laureaci grantów ERC nie powinni być jedynymi interesariuszami. Doceniamy to, że odważnie sformułowali swoje stanowisko, w trosce o dobro uniwersytetu mieli odwagę nam je zakomunikować, tym niemniej musimy mieć na uwadze także pozostałych badaczy, wśród których nie brakuje przecież doskonałych naukowców. Chcielibyśmy zatem porozmawiać ze wszystkimi zainteresowanymi, również z osobami pełniącymi funkcje kierownicze, bo trzeba poznać perspektywę poszczególnych grup pracujących na uczelni. W tym celu przygotowujemy otwarte spotkanie, będzie to okazja do publicznej dyskusji o zaletach i słabościach konkretnych rozwiązań. Nie chciałbym z niej kogokolwiek wykluczać. Pamiętajmy, że na uniwersytecie pracuje około 5 tys. badaczy, a list podpisało mniej niż 10 osób. Aktualnie realizujemy łącznie 1043 projekty badawcze, w tym 204 międzynarodowe. Trzeba zatem wysłuchać uwag wszystkich, którzy w trosce o uniwersytet chcą je wyrazić, w tym innych osób realizujących granty.

Ostatnio głośno w środowisku akademickim o tzw. fabrykach artykułów. Czy macie do czynienia z tym problemem?

Uniwersytet, który dba o swoją reputację, nie może sobie pozwolić na jej rujnowanie poprzez nieetyczne praktyki. Już po poprzednich doświadczeniach ewaluacyjnych, ale także obserwując tendencje światowe, podjęliśmy zasadnicze decyzje dotyczące na przykład unikania czasopism drapieżnych. Nie finansujemy pracownikom publikacji w „predatorach”.

Niestety, jednym z powodów, który popycha część badaczy do udziału w „papierniach”, jest obowiązujący w Polsce mechanizm ewaluacji. W minionym tygodniu Kolegium Rektorskie UJ przedstawiło stanowisko, które jasno wskazuje, że system ewaluacji z tak mocnym komponentem sankcji w postaci obniżenia subwencji, utraty uprawnień akademickich itd., wywołuje u osób pełniących funkcje kierownicze, a więc dziekanów, dyrektorów instytutów, oraz pojedynczych badaczy reakcje obronne lub adaptacyjne, polegające na tym, że za wszelką cenę chcą spełnić kryteria tego modelu.

Wszystko to, pomijając indywidualne wybory ludzi, którzy kierują się ambicjami lub komfortem, a czasami może są nieobdarzeni wystarczającym talentem, żeby uczciwie opublikować coś w dobrym czasopiśmie, składa się na przyczyny obecnego stanu rzeczy. Na naszym uniwersytecie nie dostrzegamy istotnych symptomów tego zjawiska, ale oczywiście przy 5 tys. osób, które realizują badania, nie można wykluczyć sytuacji, w której ktoś z tej metody skorzystał.

Widzi pan jakieś rozwiązanie?

Moim zdaniem, brakuje dostosowanych do współczesności standardów etycznych. Kodeksy wartości akademickich często są przestarzałe i akcentują problemy sprzed 20 lat. Niezależnie jednak, czy to narzędzie skuteczne, czy nie, profesjonalne podejście powinno polegać na tym, że komunikujemy swoim pracownikom, gdzie są granice etyczne, a gdzie zostają przekroczone, bo wtedy mamy prawo egzekwować ich przestrzeganie.

Powinniśmy skończyć nadprodukcję publikacji wymuszoną często narzędziami ewaluacyjnymi i wtedy usuniemy przynajmniej jedną z głównych przyczyn patologicznych praktyk. Oczywiście, nie zapobiegnie to w całości tym zjawiskom. Żeby proces naprawy etyki publikacyjnej przebiegł skutecznie, wymagana jest bowiem nie tylko zmiana polityki na uczelniach, ale też inna polityka czasopism i całych koncernów wydawniczych. Na to, co się ukazuje w tych tytułach, wpływ mają również standardy w nich obowiązujące i recenzenci. Tak żeby nie dochodziło do sytuacji, w której publikacje powstałe w sposób nieetyczny, oparte na fałszywych danych, nagle publikowane są w wysoko punktowanych czasopismach.

Rektorzy uczelni medycznych są za odstąpieniem od bieżącej ewaluacji. Czy pan byłby również skłonny do tego się przychylić?

W naszym stanowisku postulujemy, by najlepiej odstąpić od ewaluacji, ale wiemy, że to pociągnie szereg perturbacji, ponieważ z wynikami oceny powiązane są: subwencja, uprawnienia akademickie i tak dalej. Mając więc świadomość, że ta opcja może się okazać niemożliwa, bardziej opowiadamy się za utrzymaniem kategorii z poprzedniej ewaluacji, przy czym jednostki naukowe, w których dyscypliny nie posiadają kategorii lub posiadają kategorię niższą niż B+, miałyby możliwość dobrowolnego poddania się ewaluacji na dotychczasowych zasadach. Nie chcemy doprowadzić do sytuacji, w której w wyniku wszystkich wypaczeń i nieetycznych działań, na skutek błędów konstrukcyjnych tego modelu, dojdzie do tego, że niektóre jednostki niesłusznie utracą uprawnienia akademickie. Przykładowo, gdyby małe uniwersytety reprezentujące kilka dyscyplin utraciły uprawnienia akademickie, nastąpiłaby tam degradacja kadrowa, awansowa, pojawiłyby się perturbacje związane z kontynuacją kształcenia doktorantów. Skoro w krajach, które traktujemy jako bardziej doskonałe naukowo, gdzie uniwersytety są zdecydowanie wyżej plasowane w międzynarodowych rankingach, nie ma represyjnego modelu, to znaczy, że nie jest on panaceum na jakość naukową.

I jeszcze jeden argument słabo przebijający się w dotychczasowej dyskusji. Model ewaluacji sprzyja i wymusza w przypadku wielu uczelni tzw. inżynierię etatową, czyli „kombinowanie” z przenoszeniem osób na stanowiska dydaktyczne, z dzieleniem dyscyplin i tak dalej. Uniwersytet Jagielloński ma najwyższy wskaźnik w Polsce, jeśli chodzi o udział pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych w ogóle nauczycieli akademickich – wynosi powyżej 90%.

Natomiast w wielu innych uniwersytetach te mechanizmy ewaluacji spowodowały, że odsetek badaczy maleje. Jakie to będzie miało konsekwencje dla jakości kształcenia? Zaczną studentów w najbliższym czasie uczyć osoby, które już w ogóle nie prowadzą badań naukowych. Chcę uzmysłowić, że to nie jest tylko dyskusja o jakości badań naukowych. To jest również dyskusja o jakości kształcenia, bo cały czas mówi się, że jakość kształcenia zależy od jakości badań. Jeśli ktoś nie prowadzi badań, nie ma takiego obowiązku, i grupa ta zaczyna dominować w uniwersytecie, to czy to jest dalej uniwersytet?

W przestrzeni publicznej pojawia się od jakiegoś czasu postulat zmniejszenia pensum. Czy patrzy pan na ten pomysł jako możliwy do realizacji?

Mamy na UJ bardzo elastyczny system zarządzania pensum, który przewiduje wiele możliwości jego obniżenia. Pamiętajmy, że jeśli mamy obniżać pensum, to w zamian powinniśmy oczekiwać wzrostu aktywności i doskonałości badawczej. Jestem przeciwnikiem automatycznego obniżania pensum i dostrzegam w tym pomyśle próbę ucieczki przed zmniejszającą się liczbą studentów: żeby nie doszło do restrukturyzacji zatrudnienia, obniżmy pensum – spada liczba godzin, spada liczba kandydatów, a my nadal utrzymujemy tę samą grupę pracowników. Wydaje mi się, że nie jest to dobry argument. Jest nim natomiast zastąpienie dzisiejszej aktywności dydaktycznej większym zaangażowaniem badawczym.

Zresztą, pensum zależy od ścieżki kariery, którą się wybrało. Mamy badawczą, gdzie nie ma pensum w ogóle, badawczo-dydaktyczną z mniejszą liczbą godzin i dydaktyczną z największą. Udział pracowników dydaktycznych wśród ogółu nauczycieli akademickich na UJ nie jest duży.

Jaka jest obecnie sytuacja finansowa UJ? Potrzeby i oczekiwania, wydaje się, są duże, czy jest szansa na pozyskanie środków spoza budżetu, np. poprzez stworzenie własnego kapitału zakładowego?

Sytuację finansową UJ nazwałbym stabilną. Wynika to z kilku powodów, np. tego, że znaczną część środków pozyskujemy spoza subwencji. Mamy w tej kadencji do zrealizowania kilka ważnych zadań inwestycyjnych. W każdym przypadku staramy się pozyskiwać środki zewnętrzne, ponieważ środki własne uczelni byłyby niewystarczające. Bardzo korzystna dla nas okazała się np. ostatnia emisja obligacji skarbu państwa, z której UJ, podobnie jak i inne uczelnie, pozyskał sporo środków. Niemniej jednak politykę inwestycyjną prowadzimy odpowiedzialnie i kierujemy się zasadą zrównoważenia budżetu. Musimy pamiętać, że uniwersytet jest ogromnym pracodawcą i nie możemy sobie pozwolić na nieracjonalne decyzje.

Co dalej z „Kamionką”?

Nasze stanowisko jest jednoznaczne. Jesteśmy zainteresowani zwiększaniem liczby miejsc w akademikach, natomiast jako instytucja publiczna musimy się kierować racjonalnością ekonomiczną, jakością tych miejsc i ich lokalizacją. „Kamionka” jest najgorszą z możliwych lokalizacji spośród tych, które bierzemy pod uwagę w tej dyskusji.

Niedawno kupiliśmy akademik od Collegium Medicum, który jest położony od najbliższego wydziału niecałe 2 kilometry. Za rozsądną sumę, w bardzo wysokim standardzie, który na dodatek pozwala zwiększyć jeszcze liczbę miejsc. Ogłosiliśmy też przetarg na budowę nowego akademika na III Kampusie. Uczy się tam co trzeci nasz student, a nie ma ani jednego miejsca w akademiku. Koszt uzyskania jednego miejsca w tym nowym obiekcie, o bardzo wysokim standardzie, spełniającym wszystkie niezbędne wymagania, będzie zdecydowanie niższy niż koszt remontu akademika przy ul. Kamionka. Gdyby ten ostatni chcieć dostosować do obecnych wymagań (np. w zakresie dostępności), wpłynęłoby to znacząco na zmniejszenie liczby miejsc, bo konieczne stałoby się poszerzenie korytarzy. Jednym słowem, inwestowanie w przebudowę „Kamionki”, jest całkowicie nieefektywne ekonomicznie. A nasze zasoby finansowe nie są nieograniczone i decydując się na przebudowę złamalibyśmy dyscyplinę finansów publicznych. Dlatego priorytetem jest dziś budowa nowego akademika na Ruczaju, zwiększenie liczby miejsc w kupionym akademiku na ul. Racławickiej, a także poprawa komfortu w istniejących akademikach.

Warto jeszcze dodać, że akademik, który był miejscem strajku, w minionych czasach pełnił funkcję hotelu robotniczego, ongiś przekazanego uniwersytetowi i standardy tam obowiązujące nawet dla osób w pełni sprawnych są bardzo ryzykowne, nie mówiąc o osobach ze szczególnymi potrzebami. Centrum Dostępności UJ wydało opinię, w której jednoznacznie wskazuje, że priorytetem powinien być nowy akademik na Ruczaju, który będzie spełniał wszystkie wymagania.

Widzi pan szansę na dogadanie się ze studentami?

Nasze relacje ze studentami, w tym samorządem studentów będącym formalną reprezentacją tej grupy, uważam za bardzo dobre. Współpracujemy na bieżąco, uzgadniamy kluczowe kierunki działania, wspólnie pracujemy dla poprawy jakości kształcenia, sytuacji studentów i dobra uniwersytetu. Samorząd studentów, komisje wchodzące w jego skład, koła naukowe i inne studenckie organizacje wykonują cały szereg bardzo pożytecznych, nieraz innowacyjnych aktywności. Inaczej jest niestety z nielicznym gronem zrzeszonym w Krakowskim Kole Młodych Inicjatywy Pracowniczej. Dialog jest w tym przypadku o tyle trudny, że grupie tej – mówię to po więcej niż połowie roku doświadczeń – nie przyświeca jako nadrzędny cel rozwiązanie problemu liczby miejsc w akademikach. Przez kilka miesięcy, jako grono kierujące uczelnią, byliśmy przez członków tej grupy bezpodstawnie atakowani personalnie, ostatnio o ich metodach działania mieli okazję przekonać się także senatorowie naszego uniwersytetu. Uważamy, że dialog jest jedną z ważniejszych wartości akademickich. Koło Młodych z kolei promuje wartości wynikające ze sprzeciwu i to najlepiej radykalnego i konfliktowego, co samo deklaruje w swoich mediach społecznościowych. Przy tak odmiennym spojrzeniu na akademię, trudno o dialog.

Kilka dni temu Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów, do którego należy również UJ, wydało stanowisko na temat wolności akademickiej. Z jednej strony podkreślono, że to siła napędowa nauki, ale z drugiej – coraz bardziej zagrożona, podobnie jak autonomia uczelni. W Polsce też?

Generalnie polski system szkolnictwa wyższego zapewnia wolność akademicką, pojmowaną jako możliwość wyboru zainteresowań naukowych, swobodę wyrażania myśli itd. Natomiast czasami może dochodzić do jej nadużywania i stanowić pretekst do przekraczania granic tej wolności. W ostatnich latach obserwujemy wzrost aktywności przedstawicieli środowiska akademickiego w mediach.

Co naturalne, naukowcy są cenionymi ekspertami w swoich dziedzinach, zajmują różne stanowiska, ale nieraz trudno oddzielić społeczną rolę pracownika naukowego, wykraczającą poza aktywności akademickie, od tego, co robi na uczelni. Jeśli przy czyimś nazwisku pojawia się afiliacja, to jako przedstawiciel uniwersytetu powinien przestrzegać wartości akademickich. Nie jest to łatwe do rozstrzygnięcia, zwłaszcza gdy dochodzi do skrajnych wypowiedzi, które naruszają etykę, a czasem dobra osobiste innych osób. Uważam, że wolność akademicka jest kluczową wartością, autonomia uniwersytetu jest niezbędna, żeby kształtować politykę naukową, żeby dawać swobodę badaczom. Wypowiedzi publiczne pracowników uczelni powinny być jednak zgodne z wartościami akademickimi.

Rozmawiał Mariusz Karwowski