| Wadysaw Taczanowski (1819-1890) |
Najwybitniejszy ornitolog polski XIX w. urodzi si 1 marca 1819 r. w Jabonnie Lubelskiej jako syn Kazimierza, waciciela wioski, byego kapitana wojsk napoleoskich, oraz Izabeli z Owidzkich, crki Joachima, znanego w regionie lubelskim dziaacza politycznego i owiatowego. W 1838 ukoczy gimnazjum gubernialne w Lublinie. Po mierci ojca (1839) bardzo trudna sytuacja finansowa rodziny skonia Taczanowskiego do zatrudnienia si jako administrator w majtkach Lubelszczyzny. Opuci dom i majtek rodzicielski - pisa jego przyjaciel, archeolog Kazimierz Stronczyski - i nie dajc adnej z tamtej strony pomocy, w torb tylko i bro myliwsk zaopatrzony, odda si cakowicie badaniu krajowej przyrody.
Sam Taczanowski tak wspomina swoje naukowe pocztki w przedmowie do wydanych w 1882 Ptakw krajowych: Czynno t rozpoczem w Lubelskiem, gdzie modo sw spdziem, najprzd w Jabonnie, w miejscu swym rodzinnym, przejwszy, e tak powiem, skonno t od ojca, ktry by mionikiem przyrody i bardzo chtnie zamiowanie to moje rozwija pragn. Stamtd na rok jeden przeprowadziem si do Zakrzowa pod Turobinem; od roku za 1845 zamieszkaem na kilka lat w Bychawce u mego przyjaciela p. ksidza Walentego Baranowskiego, naszego Proboszcza, a pniej Biskupa Lubelskiego. Szanowny ten przyjaciel, dawny nauczyciel historii naturalnej w szkoach pijarskich, widzc moje zamiowanie do tego przedmiotu, zachci mnie gwnie do wytrwania w raz przedsiwzitym zawodzie, i jemu to wanie kierunek, w ktrym poszedem, zawdziczam.
W Bychawce Taczanowski zgromadzi zbir ptakw, ktry potem zosta wczony do warszawskiego Gabinetu Zoologicznego (jego pierwsza kolekcja ornitologiczna zostaa, niestety, zniszczona po zajciu Jabonnej przez nowego waciciela). Dziki bp. Baranowskiemu Taczanowski nawiza kontakt z jego bratem Janem Baranowskim, dyrektorem Obserwatorium Astronomicznego w Warszawie, oraz Antonim Wag, czonkami redakcji „Biblioteki Warszawskiej”. Tam wanie Taczanowski publikowa swoje pierwsze prace z zakresu ornitologii - tabele przylotw i odlotw ptakw w Bychawce w latach 1845-49. Bywa take czsto w dobrach lubartowskich, administrowanych przez Bank Polski. Taczanowski - pisze Stronczyski - w apciach i chopskiej siermidze, z kawakiem chleba i gwk czosnku w torbie, caymi dniami od dachu i ciepej strawy oddalony, upatrywa gniazd w lesie i na podlatujce ptaki czatowa albo brodzi po botach, przeskakujc z kpy na kp, a niekiedy nie mogc innym sposobem dosta zabitego, a do swojego zbioru podanego ptaka, kad na bocie tarcic i po nich, czogajc si, swojej zdobyczy dosiga. Po powrocie do domu rzuca si zmczony na ko i spa jak zabity, a zostawiony sobie obiad dopiero nazajutrz przy niadaniu spoywa.
Zapewne Stronczyski i Waga postarali si w 1852 dla Taczanowskiego o posad „konserwatora podw naturalnych i wyrobw” przy Rzdzie Gubernialnym Radomskim i Lubelskim, czyli kustosza regionalnej kolekcji przyrodniczej. Take z polecenia przyjaci w 1855 zosta adiunktem Gabinetu Zoologicznego w Warszawie, z ktrym zwiza si a do mierci. Jako kustosz od 1862 dy do stworzenia z niego liczcej si w Europie placwki badawczej. Nawiza kontakty naukowe z wybitnymi uczonymi zagranicznymi, koordynowa prace polskich badaczy zbierajcych okazy dla Gabinetu w Azji, Ameryce Pd. i Afryce. Aby uzupeni wyksztacenie, czsto wyjeda za granic (Pary, Londyn, Wiede, Berlin). Stworzy pierwszy w Polsce krytyczny przegld ornitofauny krajowej. W dziele O ptakach drapienych w Krlestwie Polskim pod wzgldem wpywu, jaki wywieraj na gospodarstwo oglne (Warszawa 1859-60) jako jeden z pierwszych apelowa, aby „jak kto moe, dostpnymi dla siebie rodkami” ratowa ptaki drapiene od grocego im wyginicia. Jego dwutomowe opracowanie Ptaki krajowe, wydane przez Polsk Akademi Umiejtnoci (Krakw, 1882), wspczeni nazywali „niewyczerpan kopalni wiadomoci o przelotach i obyczajach ptakw krajowych”.
W latach 1866-67 Taczanowski, wraz z Antonim Wag oraz brami Aleksandrem i Konstantym Branickimi, odby wypraw naukow do Algierii i na Sahar francusk. Od ok. 1868 zajmowa si ornitofaun Azji i Ameryki Pd. na podstawie materiaw nadsyanych mu przez polskich zbieraczy (m.in. Konstantego Jelskiego i Jana Sztolcmana z Ameryki Pd., zesacw syberyjskich: Benedykta Dybowskiego i Wiktora Godlewskiego) oraz dostpnych w europejskich muzeach.
Publikacje w prestiowych zagranicznych czasopismach ornitologicznych (angielskich, francuskich, rosyjskich, niemieckich) przyniosy Taczanowskiemu wiatow pozycj w dziedzinie ornitologii. Aktualne do dzisiaj pozostaj m.in. monografie: Ornithologie du Perou (Rennes, 1884-86), wydana ju pomiertnie przez Akademi Nauk w Petersburgu Faune ornithologique de la Siberie orientale (1891-93).
Wyjtkow pracowito Taczanowskiego wspomina na amach tygodnika „Wszechwiat” w 1890 jego ucze J. Sztolcman: Czowiek ten, ktry unika starannie wszelkich ostentacyj, wszelkich honorw, siedzia jak ml w swej pracowni od rana do wieczora, tygodnie, miesice, lata cae, bo przez 36 lat swojego kustoszostwa liczone dnie byy takie, ktre poza murami gabinetu spdzi. [...] Chodzi biednie, jad co mu dano, gdy to go mao obchodzio; y tylko w gabinecie i dla gabinetu, ktrego by twrc i anioem strem. Nie naley std wnosi, e ludmi gardzi lub ich unika; przeciwnie, lubi ich towarzystwo i zwyk by mawia, e ludzie nie s tacy li, jak o nich mwi. Oprcz prac o ptakach i ssakach (w tym nietoperzach Ojcowa) Taczanowski opublikowa kilka artykuw z zakresu arachnologii i entomologii. Opracowa take wikszo hase zoologicznych w Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda. By czonkiem wielu polskich i zagranicznych towarzystw naukowych (m.in. w Paryu, Bostonie, Petersburgu, Berlinie, Wiedniu). W 1887 zosta doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagielloskiego. Zmar 17 stycznia 1890 w Warszawie, pochowany zosta na Powzkach.