Poetyckie zagłębie

Chyba nie bez powodu mówi się, ale raczej nie u nas, że Polska jest zagłębiem poetyckim. Żeby się zorientować, co to znaczy, trzeba przestać czytać gazety, według których współczesnymi poetami polskimi są jedynie: Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Tadeusz Różewicz, Jan Twardowski, Julia Hartwig i Adam Zagajewski. Tymczasem przeciętny amator tego rodzaju twórczości potrafi wymienić jeszcze jakieś czterdzieści czy pięćdziesiąt równie dobrych nazwisk, a i tak na pewno wielu pominie.

Jeśli umiera poeta, nawet wybitny, natychmiast ginie w mrokach niepamięci. Ostatnio umarł w Chicago jeden z pomijanych również za życia, a należący do absolutnej czołówki w dziejach literatury - Tymoteusz Karpowicz, ale o nim wspomniano w mediach chyba tylko dlatego, że pogrzeb sensacyjnie odbędzie się we Wrocławiu. Dla publicystów jest to twórca wartościowy, ponieważ ma opinię poety lingwistycznego i będzie pochowany wraz z żoną, która umarła rok wcześniej. Fajne kryteria wielkości. Dodam, że wnikliwi dziennikarze dowiedzieli się, że do Polski zostaną przywiezione urny z prochami. Mamy więc do czynienia z awangardą wiadomości kulturalnych. Mimo wszystko przyjmuję chwilowe zainteresowanie prasy Karpowiczem z radością. Lepsze to niż nic.

Skoro już o Tymoteuszu Karpowiczu mowa, wyznam, że określenie „poezja lingwistyczna” odbieram jako do pewnego stopnia pejoratywne, bo sugeruje, że jego twórczość jest hermetyczna albo, co gorsza, powierzchowna. Termin ten znaczy mniej więcej tyle, co zabawa słowami i brzmieniami, których zadaniem jest kształtowanie pustej treściowo formy. Niestety, wymyślili je literaturoznawcy i krytycy, po których jednak można było się spodziewać większej wrażliwości. Wynika z tego, że mało jest zawodowych badaczy literatury, którzy wiedzą, co to jest poezja, albo lepiej: czym jest poezja. Zdaje się, że przeważają wśród nich ci, którzy nie załapali się do grona poetów, ale niczym pasożyty chętnie drążą językowe problemy, oglądają przez lupę szczególiki techniczne pisania i zadają sakramentalne pytanie: „co autor chciał przez to powiedzieć?” Tę metodę od dawna znają nauczyciele języka polskiego, którzy nic nie wspominając o odczuwaniu wierszy, wmawiają uczniom, że należy je rozumieć, tak jak instrukcję obsługi telewizora.

Gdyby było inaczej, krytycy zauważyliby, że wiersze, na przykład właśnie Karpowicza, nie są „lingwistyczne”. Są pisane techniką niezwykłego skrótu opartego na wszechobecnej metaforyce, prostego jak matematyczna definicja, a jednak potężnego, oddziałującego niczym powieść. Rzeczywiście, na pierwszy rzut oka jego utwory sprawiają wrażenie gry językowej, ale wystarczy przedostać się do treściowego wnętrza, żeby się przekonać, jak wiele poeta ma w nich do powiedzenia i jak uczy nas uczuć.

Trzeba się tylko przebić przez cienką skorupkę formy. To zadanie jednak, dla przeciętnego amatora dość proste, wydaje się ponad siły zawodowców. W naszej historii sytuacja ta w kółko się powtarza, że wspomnę choćby zachowania krytyki wobec - żeby daleko nie szukać - Norwida czy młodego Różewicza. Zdecydowanie lepiej radzi sobie z tym młodzież licealna i uniwersytecka, spośród której rekrutują się liczni przedstawiciele poezji najnowszej. Ba, w prowincjonalnych szkołach można spotkać prawdziwych miłośników poezji, którzy nie tylko znają utwory najlepsze, a prasie nieznane, ale potrafią o nich z pasją rozprawiać i sami próbują pisać, stosując ostre kryteria tak poznawanej jakości artystycznej.

Paradoksalnie poeci w Polsce są w nie lada kłopocie z powodu nadmiaru kolegów, to znaczy dużej liczby poetów polskich. Śmiem twierdzić, że poetów na poziomie, który w innych krajach jest uważany za nieosiągalny, są u nas setki. Istnieje potężna grupa twórców zupełnie nieznanych, którzy własnym sumptem wydają tomiki wierszy w minimalnych nakładach, a także tysiące początkujących, którzy gdzie indziej mogliby błyszczeć, a u nas nie przebijają się nawet w lokalnych konkursach poetyckich. Co roku biorę udział w pracach jury w kilku imprezach tego rodzaju i mogę odpowiedzialnie oświadczyć, że młodzi Polacy umieją pisać dobre wiersze, a spektrum tematyczne, które się na tych konkursach spotyka, jest niesłychanie szerokie. Ogromne bogactwo.

Jeden z redaktorów „Polityki” (nazwisko zataję z litości, podam tylko, że jest krytykiem filmowym) był łaskaw swego czasu wykpić to polskie poezjowanie. Z wdziękiem blondynki pastwił się nad zalegającymi redakcyjne półki tomami naprawdę dobrych utworów, a nawet nie zdając sobie sprawy z głupstwa, które czyni, cytował świetne wiersze jako przejaw grafomanii. Ośmieszył się, to prawda, ale jego postawa jest znamienna. Z jednej strony mamy urodzaj, z drugiej robi się wiele, żeby go marnować.

Nie zauważyłem, aby Ministerstwo Kultury wyłaziło ze skóry i za wszelką cenę promowało poezję. A skoro ani polscy politycy, ani polscy dziennikarze nie uważają Polski za poetyckie zagłębie, podobnego przekonania nabierają wszyscy pozostali, którzy także dobrych wierszy nie piszą. Nawet nie chcą ich czytać, z góry zakładając, że to nie dla nich. Może i słusznie, pewnie na to zasługują.

e-mail: pmuldner@mp.pl

Najnowszy numere-wydanie

Błąd 404 - Strona o podanym adresie nie istnieje

   Wróć na stronę główną