Dr Katsiaryna Kryvichanina otrzymała Nagrodę im. Lwa Sapiehy przyznawaną badaczom mającym wybitne zasługi w kształtowaniu i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi. Po raz pierwszy wyróżnienie wręczono poza Warszawą – na Uniwersytecie w Białymstoku.
Nagroda im. Lwa Sapiehy ma na celu honorowanie wybitnych zasług w kształtowaniu i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi oraz budowaniu niepodległej, demokratycznej Białorusi, uwzględniającej najlepsze tradycje historyczne Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Lew Sapieha to postać ważna zarówno dla Polaków, jak i Białorusinów. Jest też osobą symboliczną przez to, że jako wielki państwowiec dokonał państwowego uporządkowania zarządzania Wielkim Księstwem Litewskim, zreorganizował też jego sądownictwo – powiedział podczas uroczystości Jan Malicki, dyrektor Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz sekretarz Kapituły Nagrody.
Jak przypomniał, nagroda przyznawana jest od 15 lat. Jej idea narodziła się w 2006 r., tuż po tym, gdy na Białorusi doszło do sfałszowania wyborów prezydenckich. Miały wówczas miejsce demonstracje studenckie, a w ich następstwie – masowe relegowanie studentów z białoruskich uczelni. Wtedy Polska postanowiła udzielić im wsparcia i tak narodził się program stypendialny im. Konstantego Kalinowskiego (do tej pory skorzystało z niego blisko 2 tys. młodych ludzi). Szybko jednak okazało się, że represje dotykają też naukowców. Wsparciem dla nich miała być Nagroda im. Lwa Sapiehy.
O tym, jak cenna jest to pomoc, mówiła podczas uroczystości tegoroczna laureatka dr Katsiaryna Kryvichanina. Rok temu została zwolniona z Instytutu Historii Narodowej Akademii Nauk Białorusi za sprzeciw wobec traktowania obywateli przez władze tego kraju i łamanie praw obywatelskich.
Zwolnienie oznaczało nie tylko utratę możliwości pracy bezpośrednio w Instytucie Historii, ale także brak możliwości zajmowania się nauką jako taką, bo sfera akademicka jest bardzo kontrolowana przez reżim. A pomocną dłoń w kierunku zwolnionych wyciągnęli koledzy z Polski i Niemiec. Swoje działania naukowe mogłam kontynuować najpierw dzięki wsparciu polskiego rządu z Programu im. Konstantego Kalinowskiego, a teraz Nagroda im. Lwa Sapiehy pozwoli mi na dalszą działalność badawczą – przyznała.
Dr Kryvichanina jest badaczką, publicystką, działaczką opozycyjną. Urodziła się w 1981 roku w Królewszczyźnie. Sfera jej zainteresowań naukowych koncentruje się wokół współpracy międzynarodowej Białorusi w kwestii przezwyciężenia skutków awarii w elektrowni jądrowej w Czarnobylu oraz współpracy naukowo-technicznej. Prowadziła szeroko zakrojone kwerendy archiwalne na Białorusi oraz za granicą, które pozwoliły na dogłębne badania problemów współpracy międzynarodowej w Czarnobylu oraz na publikację ponad 50 prac naukowych.
W trakcie uroczystości Nagrodę odebrał także dr Ihar Melnikau, który decyzją kapituły został uhonorowany w 2020 roku, jednak epidemia uniemożliwiła wręczenie lauru. Naukowiec podkreślał, że w dzisiejszych czasach praca historyków jest szczególnie potrzebna.
To prosta, organiczna praca od podstaw, potrzebna zarówno dla społeczeństwa białoruskiego, jak i polskiego, bo niestety wiedza historyczna jest daleka od zwykłych ludzi. I to jest poważne zadanie: przenieść fakty historyczne, wiedzę przystępnym dla zwykłych ludzi, prostym językiem – zwracał uwagę dr Ihar Melnikau.
Urodził się w 1980 roku w Bobrujsku. Jest historykiem, publicystą, dziennikarzem, blogerem i redaktorem portalu historycznego, autorem przeszło 500 artykułów naukowych i publicystycznych oraz 13 książek, w tym: „Granica była pod Mińskiem 1921–1941”, „Druga wojna światowa na zdjęciach z archiwum Ihara Melnikaua”, „Wrzesień 1939. Groby »niewypowiedzianej wojny«”, „Zachodniobiałoruska Atlantyda 1921–1941”, „Granica obok Zasławia 1921– 1941”, czy „Zapomniany korpus. Wojsko polskie na terenie Bobrujszczyzny 1918–1920”, w których porusza mało znane aspekty historii Białorusi, stosunki białorusko-polskie w czasach II wojny światowej.
Jest także rekonstruktorem oraz kolekcjonerem militariów i wojennych artefaktów. Jednocześnie występuje jako ekspert przy realizacji różnego rodzaju projektów popularno-naukowych, w tym programów na telewizji „Bielsat”. Autor 6 wystaw na Białorusi oraz w Polsce oraz członek grupy rekonstrukcji wojskowo-historycznej „Białorusini w Wojsku Polskim”.
Inicjatorami ustanowienia Nagrody im. Lwa Sapiehy były: Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego i Kolegium Europy Wschodniej we Wrocławiu. W gronie fundatorów jest 5 polskich uczelni – oprócz UW są to Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Wrocławski oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Po raz pierwszy wręczenie Nagrody miało miejsce poza Warszawą. Wybór Uniwersytetu w Białymstoku nie był przypadkowy.
To uniwersytet na Podlasiu, sąsiadujący z Białorusią i tu jeszcze większe niż gdzie indziej jest zainteresowanie sprawami Białorusi – podkreślał dyrektor Jan Malicki.
Prof. Izabela Święcicka, prorektor UwB ds. nauki i współpracy międzynarodowej, przypomniała, że ród Sapiehów miał ogromny wpływ także na ten region. W roku 1513 w Boćkach stryj Lwa Sapiehy, Jan Sapieha, ufundował kościół, w którym znajduje się krypta rodzinna – ostatni w niej pochówek miał miejsce w 2004 roku.
Został tam wtedy pochowany Eustachy Sapieha, który – choć życie spędził poza Polską – marzył, by jego prochy spoczęły na Podlasiu. O wielkiej roli rodziny Sapiehów dla tego regionu, ale też kultury europejskiej, świadczą słowa biskupa Antoniego Dydycza: „To była prawdziwa szkoła obyczajów i kuźnia myślenia patriotycznego”.
Podczas uroczystości na Uniwersytecie w Białymstoku odczytano list patronującego nagrodzie prezydenta Andrzeja Dudy.
Jestem pod głębokim wrażeniem Państwa dorobku, działalności społecznej i obywatelskiej postawy. Oboje Państwo wybrali trudną drogę angażując swój wysiłek badawczy w zagadnienia z rozmaitych względów niewygodne i pozostające na marginesie uwagi współczesnych (…). Dziękuję Państwu za ich pracę, refleksje, popularyzację dokonań, a najbardziej za otwartość umysłów, która pozwala docierać do prawdy, nawet gdy bywa ona trudna, skomplikowana, a często również i niechciana – napisał prezydent.
Laureaci Nagrody im. Lwa Sapiehy otrzymują stypendium, odwiedzają też kolejne uniwersytety – fundatorów nagrody, gdzie prowadzą badania naukowe oraz wykłady na tematy związane z historią lub współczesnością Białorusi. Dr Ihar Melnikau ma za sobą już niemal 8 miesięcy pobytu na polskich uczelniach. Aktualnie jest w trakcie wizyty stypendialnej na Uniwersytecie w Białymstoku, gdzie będzie do 15 listopada. Dr Katsiaryna Kryvichanina rozpocznie swój pobyt stypendialny na UwB za tydzień.
MK, źródło: UwB