Sprawy nauki

11 Lipca

Źródło: archiwum prywatne

Żywcem do trumny: ewaluacja filozofii w IFiS PAN

W przeprowadzonej ewaluacji przeraża mnie bezmyślny automatyzm, połączony zresztą z licznymi sankcjami – a to za brak publikacji, a to za błędne dane – które stosowane są dosyć arbitralnie i wybiórczo. Tak jakby celem ewaluacji nie było ustalenie, jak się rzeczy mają, lecz raczej próba obniżenia wyniku jak największej liczbie jednostek naukowych. Nie dopuszczono nawet myśli, że wyniki kryterium I i II nie powinny sobie przeczyć. W efekcie mamy absurd – pisze dr hab. Marcin Miłkowski z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.

„Czasy się zmieniają, ale pan zawsze jest w komisjach” – mówi Franz Maurer na posiedzeniu komisji weryfikacyjnej w „Psach”. Podobne słowa cisną mi się na usta, kiedy pomyślę o działaniach Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w naszej sprawie. Minister Przemysław Czarnek odszedł, ale jego myślenie cały czas ciąży na władzach resortu. Najwyraźniej muszą nas nadal nie lubić, bo inaczej tego wytłumaczyć nie sposób. Poprzednie władze potępiały nas nawet w najlepszym czasie antenowym z powodów politycznych, rozpętując antysemicką nagonkę, ale czym zasłużyliśmy się nowym?

Za czasów poprzedniego kierownictwa ministerstwo, na wniosek Komisji Ewaluacji Nauki, przyznało nam w filozofii kategorię B – w praktyce oznacza to tyle, że tracimy uprawnienia do przeprowadzania przewodów habilitacyjnych czy przyznawania stopni doktora w filozofii, a także nie możemy zgłaszać kandydatów do różnych ciał doradczych czy komisji. Możemy skończyć kształcenie obecnych doktorantów – mamy zawartą odpowiednią umowę z Uniwersytetem Warszawskim, na którym będą odbywać się egzaminy i obrony – lecz nie możemy rekrutować nowych do naszej szkoły doktorskiej, która od 30 lat cieszyła się renomą.

Dlatego też już w 2022 roku złożyliśmy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, wskazując, że mamy osiągnięcia – publikacje, których system ministerialny nie zobaczył i nie uznał. Nie mam wątpliwości, że znana publicznie niechęć ministra (ale też i ówczesnego premiera) nie mogły nam pomóc. Wniosek został oddalony, z kuriozalną argumentacją, że liczy się nie to, co jest w rzeczywistości, lecz w formularzu. Skarg do sądu administracyjnego na decyzje dotyczące kategoryzacji było stosunkowo niewiele, a sądy rzadko je rozpatrywały pozytywnie (znam tylko jeden taki przypadek poza naszym). Z punktu widzenia urzędu ewaluacja jest więc wspaniała: tania i szybko, a do tego mało kto protestuje.

Często skargi oddalano jednak nie dlatego, że ministerstwo poprawnie wszystko zrobiło, lecz dlatego, że materia jest piekielnie skomplikowana i sądy w nią wejść nie mogą. W sądzie administracyjnym można podważyć wyłącznie kwestie prawne i proceduralne – sąd nie wnika w samą ocenę merytoryczną, bo nowych biegłych nie powołuje. Sęk w tym, że trzeba też uprawdopodobnić hipotezę, iż po usunięciu błędów ministerstwa przyznana kategoria byłaby inna. U nas taka sytuacja zachodzi: w kryterium I ewaluacji z powodu wadliwego działania systemu POL-on uzyskaliśmy 5260 punktów, a powinno być, naszym zdaniem, 8669 (co kwalifikuje nas do oceny A). W efekcie naszej skargi 17 listopada 2023 Wojewódzki Sąd Administracyjny wydał wyrok uchylający decyzję ministra w sprawie kategoryzacji dyscypliny filozofia w IFiS PAN.

Jednak ministerstwo – to nowe, o zmienionej nazwie – w tym roku zwróciło się o kasację do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Mimo zapowiedzi, że się tak nie stanie. Minister, zamiast uznać ten wyrok i przeprowadzić po prostu procedurę oceny ponownie, postanowił sprawę odwlec. A przecież ponowna ocena odbyłaby się z wykorzystaniem istniejących procedur, lecz ze sprostowaniem błędów w danych powstałych ewidentnie z winy ministerstwa. Obiecywano nam nawet wycofanie kasacji. I nic. To dla mnie porażający przypadek urzędniczego uporu. W komisjach najwyraźniej ciągle te same osoby. W istocie może to doprowadzić do tego, że wygramy ponownie, ale może to być musztarda po obiedzie, bo… będą już wyniki kolejnej ewaluacji.

Wyłuszczę istotę naszej argumentacji. Wszystkiego nie sposób przytoczyć, bo nasza skarga miała około 100 stron maszynopisu, lecz polecam lekturę całego uzasadnienia – nieprawomocnego z powodu obstrukcji ministerialnej. Jest ono dostępne na stronie internetowej sądu.

W skardze powołaliśmy się na zasadę prawdy obiektywnej, która jest jedną z podstaw postępowania administracyjnego. Po prostu ewaluacja dyscypliny przebiegła wbrew faktom – a organy władzy mają obowiązek starannie je ustalić. To nie jest konkurs grantowy czy stypendialny, gdzie organizatorowi wolno kierować się własnymi zasadami i uznać, że liczy się sposób wypełnienia dokumentów, a nie fakty.

Dlaczego to takie istotne? Otóż nasz instytut uzyskał w filozofii najgorszy w całej Polsce wynik w kryterium I (publikacje naukowe), jednocześnie uzyskując najwyższy w kryterium II (granty). Dla zadowolonych z ewaluacji urzędników ministerialnych i KEN to żaden problem, że taki wynik jest absurdalny. A przecież to tak, jakby lekarz stwierdził jednocześnie śmierć kliniczną i za wysokie tętno pacjenta. Nas zapakowano od razu do trumny, mimo że żyjemy. Chwila zastanowienia wystarczy, by zrozumieć, że granty (zarówno Narodowego Centrum Nauki, jak i ERC Consolidator zdobyty przez prof. Valentinę Lepri) uzyskuje się wtedy, kiedy ma się dobre publikacje – i są one przyznawane po dosyć drobiazgowej ocenie dorobku. Zdecydowanie lepszej niż w automatycznym procesie realizowanym przez ministerstwo.

Cóż się więc stało? Wynik był dla nas początkowo kompletnie niezrozumiały, bo od lat mamy w IFiS PAN program oceny pracowniczej, w którym zbieramy dane o publikacjach – i dzięki temu było wiadomo, że są coraz lepsze. Rzecz w tym, że podaliśmy poprawne dane o publikacjach, ale w systemie POL-on nie zostały one poprawnie przetworzone. Rozporządzenie ministra w sprawie ewaluacji takiej sytuacji nie przewiduje: wszystkie błędy funkcjonowania systemu informatycznego POL-on muszą być naprawiane przez jednostki naukowe, chociaż czasem w ogóle nie można ich łatwo dostrzec. Nawet przesyłanie danych między elementami systemu POL-on potrafi je dziwnie zmodyfikować, o czym wiedzą wszystkie osoby zaangażowane w przygotowywanie danych do ewaluacji (co zapewne kosztowało grube miliony i mnóstwo nieopłaconego czasu po godzinach pracy – empiryczne badania na ten temat już trwają i czekam na ich publikację). My straciliśmy najwięcej na tym, że system ministerialny proponował bardzo wiele wariantów nazw tych samych wydawnictw – a potem wyliczał dla nich różne punkty, często minimalne. Kilkadziesiąt pozycji książkowych uzyskało błędne punkty.

Zasadą prawa administracyjnego jest jednak to, że liczą się fakty. Nie dane w systemach informatycznych czy dokumenty, lecz fakty, a więc prawda obiektywna. A ta jest prosta: naprawdę mamy publikacje, które nam błędnie policzono. Domagamy się tylko tego, żeby ocenić nas zgodnie z prawdą.

Na łamach „Forum Akademickiego” pisałem już, że ewaluacja w istocie prowadzi do wynaturzeń i nie chodzi tylko o nieszczęsne podwyższanie punktacji osobliwym czasopismom (chociaż one oczywiście w nas też uderzyły). Wyrok WSA to potwierdza i idzie wręcz dalej, podkreślając błędy ministerstwa, których nawet nie podnosiliśmy – między innymi to, że nie ma żadnej podstawy prawnej do utajniania tożsamości ekspertów oceniających osiągnięcia naukowe. Swoją drogą, w drodze nowelizacji rozporządzenia wiele widocznych wad ewaluacji można by już teraz wyeliminować, ale to sprawa na osobny tekst.

W przeprowadzonej ewaluacji przeraża mnie bezmyślny automatyzm, połączony zresztą z licznymi sankcjami – a to za brak publikacji, a to za błędne dane – które stosowane są dosyć arbitralnie i wybiórczo. Tak jakby celem ewaluacji nie było ustalenie, jak się rzeczy mają, lecz raczej próba obniżenia wyniku jak największej liczbie jednostek naukowych. Wymyślono to tak, jakby miał to być egzamin z kaligrafii, którego zwycięzcą zostaje najładniej piszący, przy czym charakter pisma arbitralnie ocenia minister na podstawie tajnych dokumentów i tajnych ekspertów KEN. Nie dopuszczono nawet myśli, że wyniki kryterium I i II nie powinny sobie przeczyć. W efekcie mamy absurd. Ale najbardziej zaskakuje mnie to, że lewicowy minister nauki broni zmanipulowanego przez ministrów Czarnka i Bernackiego systemu ewaluacji. Broni decyzji opartych na niechęci politycznej. Czego ma się spodziewać, przy takiej postawie ministra, środowisko akademickie podczas kolejnej ewaluacji?

Jestem filozofem i gdybym miał stosować metody interpretacji zachowań ludzkich, które są standardowe w debacie naukowej i filozoficznej, to musiałbym przyjąć jakąś życzliwą interpretację poglądów przedstawicieli ministerstwa. A więc taką, przy której okazują się one prawdziwe. Tylko że trudno pojąć, w jaki sposób prawdziwe może być zdanie „ocena stanu polskiej nauki jest trafniejsza, kiedy jest fałszywa”.