Zarówno w grupie nastolatków (15–19 lat), jak i młodych dorosłych (20–24 lata) znacząco wzrósł odsetek wysoko sfomowanych, czyli osób, które odczuwają lęk przed odłączeniem od sieci, informacji, zdarzeń w mediach społecznościowych – wynika z badań przeprowadzonych przez naukowców Uniwersytetu Warszawskiego i Państwowego Instytutu Badawczego NASK.
To już trzecia edycja badań zrealizowanych na reprezentatywnej grupie polskich internautów. Poprzednie (w 2018 i 2019 roku) spotkały się z dużym zainteresowaniem, wywołując dyskusję o dobrostanie cyfrowym Polaków. FOMO (Fear of Missing Out) okazało się tematem aktualnym i ważnym społecznie, nie tylko ze względu na skalę jego występowania, ale też związki z nadmiarowym użytkowaniem smartfonów, internetu i mediów społecznościowych, autokreacją, samooceną, nomofobią (strach przed brakiem dostępu do smartfona) i phubbingiem (sytuacja, w której
ktoś koncentruje się na swoim smartfonie, ignorując w ten sposób otaczające go osoby). W trakcie pandemii zjawisko to – m.in. z racji wymuszonej i przyśpieszonej cyfryzacji życia – przybrało niepokojące rozmiary.
Pandemia to zdarzenie współcześnie bezprecedensowe, bezustannie uderzające w każdą sferę naszego prywatnego i zawodowego funkcjonowania. Jednym z jej cech i zarazem skutków jest kolosalny wzrost roli mediów cyfrowych, które – jak wcześniej wykazaliśmy – bezsprzecznie wiążą się z FOMO. Do tego doszły takie zjawiska, jak infodemia, nie wspominając o silniejszym zagrożeniu nadmiarowym przebywaniem w wirtualnym świecie lub sięganiem po różnego rodzaju używki. W obliczu takich zmian wybór pandemii jako ważnego tła dla analizy FOMO stał się oczywisty – wyjaśnia prof. Anna Jupowicz-
Ginalska z Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego, inicjatorka i koordynatorka projektu.
Tegoroczny raport bazuje na wielowątkowym omówieniu „lęku przed odłączeniem” w pandemicznym kontekście. Prezentuje nowe dane, odwołując się do wyników z 2019 roku. Poza porównaniem teoretycznego ujęcia zjawiska w literaturze naukowej przed i w trakcie pandemii, opracowanie prezentuje zmiany w skali: jego występowania (również w perspektywie danych demograficznych – płci, wieku, miejsca zamieszkania), powiązań z nomofobią i zaangażowaniem w użytkowanie mediów społecznościowych, a także praktyk internautów w utrzymywaniu higieny cyfrowej. Raport zawiera też nowe analizy: relacji FOMO z przeciążeniem informacją i nadmiarowymi zachowaniami, w tym nadużywaniem alkoholu. Pandemia wpłynęła także na „dzień fomersa” i rekomendację w zakresie cyfrowego dobrostanu.
Z opublikowanego właśnie raportu podsumowującego badania wynika, że w 2021 roku zwiększył się odsetek wysoko sfomowanych osób w wieku 15–19 lat: obecnie wynosi on 30% (poprzednio było to 23%). Jeszcze większy wzrost zanotowano w przedziale wiekowym 20–24 lata: z 21 do 32%. Blisko 2/3 wysoko sfomowanych odczuwa wysokie przeciążenie informacją. Z kolei u 48% fomersów widać wysokie zaangażowanie w media społecznościowe.
Większość badanych jest zmęczonych pandemią (65% fomersów wobec 54% badanych z grupy ogólnej) oraz informacjami o niej (60% wobec 53%). Mimo to 45% osób wysoko sfomowanych nadal chce jak najwięcej o niej wiedzieć (podczas gdy tylko 24% z grupy ogólnej). Do idealizowania czasów przedpandemicznych przyznaje się co drugi fomers (i tylko niespełna co trzeci respondent w grupie ogólnej). Odczuwanie potrzeby ograniczenia picia alkoholu deklaruje 31% wysoko sfomowanych.
Osoby wysoko sfomowane rzadziej niż badani z grupy ogólnej deklarują kontrolowanie czasu online (20% vs. 43%) oraz rzadziej wskazują na troskę o relacje poza światem online (40% vs. 58%). Doświadczenie pandemii sprawiło, że osoby dotknięte wysokim FOMO wyraźniej odwróciły się od aktywności offline. Do dbania o rozwój poza siecią bardzo często lub często przyznaje się połowa respondentów z grupy ogólnej i tylko co trzeci wysoko sfomowany.
Nigdy wcześniej nie byliśmy tak zależni od technologii cyfrowej. W trudnym czasie pandemii internet pozwolił nam pracować i uczyć się, podtrzymać ważne dla nas więzi. Postawił jednak przed nami również wyzwania. Cyfrowe przemęczenie, obciążenie nadmierną ilością informacji mocno wpłynęły na psychofizyczną kondycję Polaków. Dbanie o cyfrowy dobrostan, umiejętność budowania zdrowych nawyków związanych z użytkowaniem internetu stały się kompetencjami równie ważnymi jak sama umiejętność korzystania z nowych technologii. NASK na wielu polach angażuje się w dbanie o kompetencje cyfrowe Polaków, ale też w edukację związaną ze wspomnianym dobrostanem. Aby prowadzić skuteczną edukację bardzo ważne jest analiza i określenie problemów, potrzeb, deficytów, dlatego z wielką radością włączyliśmy się w kolejną edycję badań nad zjawiskiem FOMO. Jestem przekonany, że wnioski pomogą nam jeszcze lepiej działać na polu edukacji cyfrowej – przyznaje Wojciech Pawlak, dyrektor NASK Państwowego Instytutu Badawczego.
Raport podsumowujący trzecią edycję badań przygotowali naukowcy z Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Wydziału Psychologii UW, przedstawiciele Panelu Badawczego Ariadna oraz eksperci NASK Państwowego Instytutu Badawczego. Jest dostępny online na stronie: wdib.uw.edu.pl/raportfomo2021.
MK