Ponad trzystu gości z 19 krajów wzięło udział w Central European Biomedical Congres, który na przełomie maja i czerwca odbywał się w Krakowie. Dyskutowano na temat najnowszych osiągnięć i odkryć z zakresu nauk farmaceutycznych, nauk medycznych, nauk o zdrowiu, nauk biologicznych oraz nauk chemicznych.
To jedno z najważniejszych wydarzeń biomedycznych w tej części Europy. Tegoroczna odsłona przebiegała pod hasłem Future trends in health interventions. Wykład inauguracyjny wygłosiła prof. Véronique Deroche-Gamonet z Uniwersytetu w Bordeaux, która położyła nacisk na wykorzystanie właściwych metod przedklinicznych do badań nałogów – kokainizmu oraz palenia tytoniu. Podkreśliła translacyjność w stosowanych modelach doświadczalnych i wskazała markery mózgowe długiego nadużywania substancji. Omówiła także znaczenie personalizacji terapii w zależności od fenotypu osoby uzależnionej.
Drugiego dnia z wykładem wystąpiła prof. Kathryn Cunningham z University of Texas Medical Branch w Galveston, która od przeszło 30 lat zajmuje się podłożem molekularnym kokainizmu, a na podstawie uzyskanych wyników opracowała nowatorski lek, będący obecnie w fazie prób klinicznych. Z kolei prof. Aron H. Lichtman z Virginia Commonwealth University mówił o zastosowaniu enzymu DAG lipazy w kontekście leczenia bólu neuropatycznego, który powstaje u pacjentów w trakcie leczenia chemioterapią. Podjęcie tej tematyki jest niezwykle istotne, ponieważ obwodowa neuropatia indukowana chemioterapią stanowi od lat poważny problem w onkologii.
Prof. Iskra Pollack Dorocic z Uniwersytetu Sztokholmskiego i Science for Life Laboratory skupiła się na roli układ serotoninergicznego w leczeniu depresji. Leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak fluoksetyna, są rutynowo przepisywane jako leki pierwszego rzutu w leczeniu depresji, a także szeregu chorób współistniejących, jednak mechanizm ich działania nie jest dobrze poznany. Badania, które przeprowadziła z zastosowaniem transkryptomiki przestrzennej, wykazały przestrzenną i specyficzną dla określonych typów komórek heterogeniczność działania SSRI w jądrze szwu grzbietowego.
Prof. Danilo De Gregorio z Uniwersytetu Vita-Salute San Raffaele w Mediolanie, który zajmuje się psychodelikami (np. LSD) i ich terapeutycznym zastosowaniem w zaburzeniach psychicznych, przyznał, że zwiększone zainteresowanie psychodelikami w celach terapeutycznych rośnie, a dowody naukowe wyjaśniające ich sposób działania w leczeniu zaburzeń psychicznych są nadal obiektem bardzo intensywnych badań naukowych.
W sesji pt. „Futuretherapies with psychedelics” prof. Charles Nichols z Louisiana State University Health Sciences Center New Orleans przedstawił wyniki dotyczące przeciwdepresyjnego mechanizmu działania psylocybiny oraz LSD na poziomie neuronalnym i molekularnym, wskazując jednocześnie na nierozwiązane zagadnienia badawcze dotyczące obu tych substancji. Zaprezentował także różne modele badawcze z użyciem gryzoni oraz muszki owocowej. Z kolei dr Urszula Kozłowska z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu raportowała wyniki badań o przeciwzapalnym i neuroprotekcyjnym działaniu psychodelików. Psychodeliki (psylocybina i DMT) hamują reakcje zapalne i wpływają na autofagię w niskich stężeniach, co może mieć zastosowanie w terapii choroby Alzheimera i uszkodzeń mózgu wywołanych udarem.
Oddzielną sesję poświęcono lekom o szybkim mechanizmie działania. Wyniki badań wskazujące na szybki i długotrwały efekt działania ketaminy (antagonista receptora NMDA) zmieniły sposób myślenia o potencjalnych lekach przeciwdepresyjnych. Mówi się, że nowa era leków przeciwdepresyjnych to era tzw. leków post-ketaminowych. Prof. Jeff Witkin z University of Wisconsin dokonał przeglądu danych dotyczących efektywności działania nowo zarejestrowanych leków przeciwdepresyjnych [(S)-ketamina, breksanolon czy dekstrometorfan/bupropion] oraz leków i związków znajdujących się w fazie badań klinicznych do stosowania w leczeniu depresji [(R)-ketamina, (S)-metadon, antagoniści receptora NMDA – Gate-202 i Gate-251, TAK-653 (pozytywny modulator receptora AMPA oraz modulator receptora GABA-A – zuranolon]. Podkreślił, że choć nowe leki budzą nadzieję klinicystów i pacjentów, to jednak wciąż wiele musimy się dowiedzieć na temat mechanizmu ich działania oraz zasad ich stosowania.
Prof. Laura Musazzi z University of Milano-Bicocca podczas swojego wykładu odniosła się do roli stresu jako kluczowego czynnika ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych, w tym depresji. Przedstawione przez nią wyniki badań z wykorzystaniem modelu stresu wskazują, iż odpowiedź na bodźce stresowe może być bardzo pomocnym narzędziem do badania molekularnych mechanizmów leżących u podstaw odpowiedzi lub braku odpowiedzi na stosowane leki przeciwdepresyjne w tym na ketaminę.
Natomiast prof. Shigeyuki Chaki z Taisho Pharmaceutical w Japonii zwrócił uwagę, jak duże zainteresowanie wśród naukowców wzbudza układ glutaminianergiczny jako cel działania nowych leków przeciwdepresyjnych. Mówił o badaniach przedklinicznych i klinicznych wskazujących na szybkie działanie przeciwdepresyjne antagonistów receptora mGlu2/3 oraz wskazał na podobieństwa i różnice w ich działaniu w odniesieniu do ketaminy. Dodał, że leki ery post-ketaminowej powinny charakteryzować się nagłym początkiem działania oraz skutecznością w leczeniu depresji lekoopornej.
Na kongresie dyskutowano również o barierze krew-mózg i jej działaniu w chorobach mózgu. Dr Agnieszka Chocyk z Instytutu Farmakologii PAN zaprezentowała wyniki badań nad wpływem stresu we wczesnym okresie życia na funkcjonowanie bariery krew-mózg w warunkach podstawowych i w obliczu toczącego się procesu zapalnego. Pokazują one, że doświadczenie wczesnego stresu może w sposób zależny od płci determinować późniejszą odpowiedź organizmu na różne czynniki środowiskowe i w ten sposób zwiększać ryzyko wystąpienia chorób psychicznych i neurodegeneracyjnych.
Rozmawiano też o nowoczesnym podejściu w immunodiagnostyce i immunoterapii, wykorzystaniu osiągnięć biotechnologii i nanotechnologii w medycynie w modelowaniu i terapii chorób. Przedmiotem obrad były także najnowsze metody leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem technik immunologicznych, rzadkie choroby genetyczne, uszkodzenia rdzenia nerwowego, choroby cywilizacyjne oraz uzależnienia. Nie zabrakło tematu zaburzeń psychicznych wynikających z izolacji, lęków i ekonomicznej niepewności wywołanych pandemią COVID-19. Obecnie depresja dotyka dwukrotnie więcej pacjentów niż w czasach przed SARS-CoV-2. Prof. Katarzyna Starowicz- Bubak z Instytutu Farmakologii PAN zwróciła uwagę, że pomimo szerokiej gamy leków, efekty leczenia depresji nie zawsze są takie, jakich oczekiwaliby medycy. Dlatego warto pomyśleć o lekach na bazie niektórych substancji psychodelicznych.
W ostatnim dniu duże zainteresowanie wzbudziło wystąpienie prof. Stefana Chłopickiego, kierownika Jagiellońskiego Centrum Rozwoju Leków, który mówił o rozwijaniu innowacyjnej, interdyscyplinarnej farmakoterapii śródbłonka oraz ściany naczyń krwionośnych. Obecna wiedza o śródbłonku, pokazuje, że leczenie wszystkich chorób – nie tylko układu krążenia, ale również np. chorób nowotworowych, neurodegeneracyjnych – powinno być prowadzone z wykorzystaniem leków, które są „przyjazne” dla śródbłonka i dla ściany naczynia. Leki, które hamują naczynioprotekcyjne mechanizmy śródbłonka lub sprzyjają rozwojowi jego dysfunkcji mogą bowiem wywoływać groźne powikłania ze strony układu krążenia.
Z kolei dr hab. Grzegorz Kreiner z Instytutu Farmakologii im. Jerzego Maja PAN omówił projekt Centrum Rozwoju Nowych Farmakoterapii Ośrodkowego Układu Nerwowego „Cephares”. W jednostce będą prowadzone strategiczne badania nad problematyką zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, w tym m.in. depresji, schizofrenii, zaburzeń lękowych, uzależnień od substancji psychoaktywnych, chorób neurodegeneracyjnych. Pomysł realizowania badań w kompleksowej ścieżce od prac in-silico poprzez badania in-vitro do końcowego testowania wybranych kandydatów na lek in-vivo, będzie realizowany w 5 modułach badawczych, wyposażonych w ultranowoczesną aparaturę badawczą o wartości ponad 50 mln zł. Otwarcie Centrum zaplanowano w przyszłym roku.
Podczas kongresu zorganizowano również wydarzenia towarzyszące. Dla zgromadzonych w auli przy Krupniczej 33 przygotowano spotkanie z koordynatorem European Research Council oraz laureatami grantów europejskich, którzy doradzali, jak napisać skuteczny wniosek o dofinasowanie badań i wskazali, jakich błędów się wystrzegać.
W piątym Środkowoeuropejskim Kongresie Biomedycznym uczestniczyło 361 gości (252 osobiście, 109 online) z 19 krajów. Patronem medialnym wydarzenia było „Forum Akademickie”.
MK