Uwzględniając specyfikę poszczególnych krajów w zakresie rozwiązań systemowych, chcemy zaproponować konkretne rekomendacje co do uregulowania statusu zatrudnienia doktorantów oraz młodych naukowców, a także osób na stanowiskach postdok – zapowiada Agnieszka Żyra, nowa przewodnicząca EURODOC.
European Council of Doctoral Candidates and Junior Researchers to międzynarodowa federacja 32 krajowych stowarzyszeń doktorantów i młodych naukowców z Unii Europejskiej oraz Rady Europy. W połowie lipca wybrano jej nowe władze na kadencję 2021/2022. Przewodniczącą została Agnieszka Żyra, dotychczasowa sekretarz organizacji, a wcześniej także EURODOC Open Science Ambassador i Workshop Officer. Jest doktorantką zatrudnioną na stanowisku asystenta dydaktycznego w Katedrze Inżynierii i Automatyzacji Produkcji na Wydziale Mechanicznym Politechniki Krakowskiej. Od kilku lat angażuje się w działalność doktorancką na szczeblu uczelnianym, krajowym i międzynarodowym. Była m.in. wiceprzewodniczącą Krajowej Reprezentacji Doktorantów (2018). Z nową przewodniczącą EURODOC rozmawiamy o wyzwaniach na nadchodzącą kadencję.
_____________________________________________________________________________
Co będzie priorytetem w działaniach EURODOC pod Pani przewodnictwem?
Podczas tegorocznych spotkań prowadzonych z narodowymi organizacjami członkowskimi EURODOC okazało się, że w wielu krajach występuje problem statusu zatrudnienia doktorantów, ale także młodych naukowców, czyli osób po doktoracie. Niestety, brak regulacji prawnych powoduje, że doktoranci mają bardzo ograniczone źródła finasowania, które kształtowane są dowolnie w zależności od tego, gdzie prowadzą działalność badawczą. Nie ma zatem jasnych wytycznych co do źródeł i wysokości finansowania, a także jego formy. Do tego dochodzą problemy z ubezpieczeniami czy też wsparciem socjalnym, które w wielu wypadkach jest uzależnione od formy zatrudnienia. Ten problem jest również widoczny wśród osób na stanowiskach postdok, które wskazują, że finansowanie podczas długoterminowych kontraktów jest obniżane, a ponadto posiadają mniej praw i otrzymują mniejszą pomoc socjalną niż inni pracownicy. Oczywiście, trudno mówić o gotowych rozwiązaniach systemowych na poziomie EURODOC – naszym zadaniem jest bardziej wspieranie i pomaganie poszczególnym organizacjom członkowskim w wypracowaniu jak najlepszych propozycji dla systemów obowiązujących w konkretnych krajach. Dzięki stworzeniu przestrzeni do dyskusji, wymiany doświadczeń i dzielenia się rozwiązaniami systemowymi już obowiązującymi w niektórych państwach, np. w Szwecji, jesteśmy w stanie zaproponować konkretne rekomendacje dla innych, biorąc pod uwagę problemy i ograniczenia w nich występujące.
Jakie jeszcze problemy, z którymi zmagają się doktoranci i młodzi naukowcy, należałoby pilnie rozwiązać?
Nadal aktualnym problemem występującym w wielu krajach, szczególnie Europy Wschodniej, jest status doktorantów, którzy traktowani są jak studenci. Ta kwestia ciągnie się od lat i EURODOC zwraca na to bardzo dużą uwagę. Zmiana postrzegania doktoranta nie jako studenta, ale młodego badacza, zaczyna się od używania w tym kontekście w debacie publicznej określeń takich jak „early carrier researcher” czy też „doctoral candidate”. Tak też powinni o sobie mówić sami doktoranci.
Jeśli chodzi o dalsze działania na ten rok to przede wszystkim reaktywacja projektu „Open Science Ambassadors Training”, którego zadaniem jest przeszkolenie ambasadorów Open Science z poszczególnych organizacji członkowskich, tak by mogli swoją wiedzę przekazywać dalej na szczeblu krajowym, prowadząc szkolenia i spotkania, zwiększając świadomość o otwartej nauce. Kolejny temat to ocena działalności naukowej, która w wielu krajach jest traktowana według różnych kryteriów. Kwestią równie istotną jest planowanie i rozwój kariery młodych naukowców. Bardzo widocznym jest brak wsparcia w rozwoju kariery na rynku pracy poza ośrodkami akademickimi czy też badawczymi. Do tego dochodzą również problemy związane ze zdrowiem psychicznym, a także zwiększaniem świadomości i wypracowywaniem stanowisk na tematy kluczowe dla naukowców na wczesnym etapie kariery.
Naturalnie, w ciągu nadchodzącego roku nie uda się rozwiązać wszystkich tych zagadnień. Siłą EURODOC są jednak fantastyczni ludzie w pełni zaangażowani w podejmowane działania, którzy są gwarantem kontynuacji rozpoczętych przedsięwzięć. Jestem zatem przekonana, że wszystkie podjęte i niezakończone projekty zostaną ukończone w kolejnych latach.
Z EURODOC jest Pani związana już od jakiegoś czasu. Jak z tej perspektywy wygląda dziś rozpoczynanie kariery w nauce?
EURODOC działa na rzecz sprawiedliwej i zrównoważonej kultury badawczej, w której naukowcy na początku kariery są traktowani z szacunkiem i mają dostęp do długoterminowych i stabilnych ścieżek kariery. Co więcej, naszym zadaniem jest działanie na rzecz pozytywnych zmian w polityce, kulturze i środowisku, które mają wpływ na jakość kształcenia, dobre samopoczucie i warunki zatrudnienia naukowców rozpoczynających karierę. To są „uniwersalne” problemy wspólne dla większości organizacji członkowskich, oczywiście występujące w poszczególnych krajach z różnym nasileniem. Głównymi przeszkodami, na jakie natrafiają młodzi naukowcy są wspominane już wcześniej kwestie regulacji statusu zatrudnienia doktorantów, problemy ze wsparciem socjalnym i zabezpieczeniem medycznym, niejasne kryteria i wytyczne w przypadku realizacji długoterminowych kontraktów, brak wspólnych i jednolitych wytycznych ewaluacji kształcenia i prowadzonych badań czy wreszcie nienależyte wsparcie w obszarze zdrowia psychicznego, a także brak działań w obszarze wsparcia kariery pozaakademickiej młodych naukowców.
Czy dysponujecie realną silą sprawczą do rozwiązania przynajmniej niektórych z tych problemów? Jaki pomysł, wychodzący naprzeciw oczekiwaniom młodych naukowców, a zainicjowany przez organizację, udało się wdrożyć w ostatnim czasie?
EURODOC brał udział w konsultacjach prowadzonych z inicjatywy Komisji Europejskiej z europejskimi organizacjami badawczymi w sprawie rozwoju polityki w ramach European Research Area, w szczególności działań na rzecz badań naukowych i innowacji. Podkreślaliśmy przy tej okazji konieczność: pogłębiania funkcjonującego wewnętrznego rynku wiedzy, wspólnego podejmowania wyzwań związanych z podwójną transformacją ekologiczną i cyfrową oraz zwiększeniem widoczności w społeczeństwie, a także rozwinięcia osiąganej doskonałości w zakresie badań naukowych i innowacji. Ponadto obecnie realizujemy takie projekty, jak „Doctoral Supervision Survey: Good Practices and Recommendations”, „Supervision in Doctoral Training Report”, a także podsumowujemy projekt „EURODOC PostdocSurvey 2018/19”, dzięki którym mamy szansę poznać realną sytuację doktorantów i młodych naukowców w poszczególnych krajach członkowskich EURODOC.
Jeśli chodzi o współpracę z podmiotami zewnętrznymi, bierzemy udział w projekcie ORE – Open Research Europe, w którym przeprowadziliśmy badanie ankietowe dotyczące publikowania w Open Science; wkrótce pojawi się publikacja na ten temat. Warto również wspomnieć, że EURODOC jest partnerem w projekcie OPTIMA – Open Practices, Transparency and Integrity for Modern Academia, realizowanym w ramach programu Erasmus+, którego celem jest wdrożenie praktyk Open Science na Ukrainie w celu poprawy jakości usług krajowego szkolnictwa wyższego. Priorytety tego projektu obejmują angażowanie społeczności akademickich znajdujących się w niekorzystnej sytuacji na przeniesionych ukraińskich uniwersytetach, skupienie się na zmianach klimatycznych, a także włączenie społeczne za pomocą nowoczesnych technologii informacyjnych.
EURODOC skupia krajowe stowarzyszenia doktorantów i młodych naukowców. Jak na europejskim tle wygląda nasza Krajowa Reprezentacja Doktorantów?
Od kilku lat KRD jest postrzegana jako bardzo silna organizacja, zaangażowana w działalność podoktorancką. Przez realizowane projekty, także te prowadzone wspólnie z EURODOC, takie jak chociażby warsztaty Open Science zorganizowane w Warszawie w 2018 roku, zeszłoroczną konferencję „Open up your science!” oraz EURODOC’S Annual General Meeting, zaangażowanie w debatę dotyczącą zmian zachodzących w szkolnictwie wyższym, w obszarze rozwoju i przyszłości doktorantów, a także wszystkie inne działania prowadzące do integracji środowiska doktorantów, KRD jest mocno doceniana w Europie. W Krajowej Reprezentacji Doktorantów działają osoby merytorycznie przygotowane, pełne pasji i determinacji, ale także wytrwałości. Działają z przekonania, że mogą coś zmienić na lepsze. Co ważne, potrafimy współpracować ponad podziałami na rzecz środowiska doktorantów. Myślę, że to wszystko jest naszą siłą, która jest doceniana również na poziomie europejskim.
Rozmawiał Mariusz Karwowski