Dwaj naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego zdobyli prestiżowe granty Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. Znaleźli się w gronie 321 laureatów konkursu o ERC Consolidator Grants.
O „konsolidatory” mogą się ubiegać naukowcy u progu samodzielności badawczej (od 7 do 12 lat po doktoracie), którzy posiadają co najmniej kilka ważnych publikacji napisanych bez udziału promotora, a także wykazują się wyjątkowymi osiągnięciami naukowymi, m.in. publikacjami w znaczących recenzowanych i międzynarodowych czasopismach, wygłoszonymi na zaproszenie prezentacjami na uznanych, międzynarodowych konferencjach, a także otrzymanymi patentami, nagrodami i wyróżnieniami. Do tej pory w Polsce realizowanych było 12 tego typu grantów. European Research Council przyznała właśnie 2 kolejne.
Dr hab. Artur Obłuski, dyrektor Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego (CAŚ UW) przez pięć lat wraz z zespołem będzie realizować projekt „Afropolis Tungul: Urban biography of a cosmopolitan African capital” („Afropolis Tungul: Miejska biografia kosmopolitycznej afrykańskiej stolicy”). Jego efektem będzie „biografia miejska” Tungul (Starej Dongoli), metropolii nubijskiej istniejącej przez ponad półtora tysiąca lat, położonej na terenie dzisiejszego Sudanu.
?2nd #ERC grant for @arturobluski !
The @ERC_Research awarded a #Consolidator Grant for?Afropolis Tungul: Urban #biography of a cosmopolitan African capital?& it will be based with us!
Congratulations!?#AfropolisTungulERC #OldDongola #archaeology
?https://t.co/JCGW82vrgc pic.twitter.com/PRD6xNDnJf— Polish Centre of Mediterranean Archaeology UW (@PCMA_UW) January 31, 2023
Prace badawcze skoncentrują się na czasach, gdy miasto było stolicą chrześcijańskiego królestwa Makurii (IV–XV wiek). Na realizację projektu ERC przeznaczyła blisko 2 mln euro.
Skrócona nazwa projektu kryje w sobie jego sedno. Afropolis oznacza miasto, które powstało na styku dwóch wielkich kultur – antycznego Śródziemnomorza i Afryki. Zamieszkujący miasto ludzie niezwykle efektywnie wykorzystywali swoje położenie geograficzne, umiejętnie czerpiąc z obydwu zasobów tworząc unikalny na skalę światową i jedyny w swoim rodzaju organizm społeczny, polityczny i kulturowy. Tungul jest rodzimą nazwą trwającej przez piętnaście wieków aglomeracji. Jedną z naszych intencji jest walka z mitem Afryki jako kontynentu bez historii i bez cywilizacji. Tungul i królestwo Makurii powstały pięćset lat przed powstaniem Polski – wyjaśnia dr hab. Artur Obłuski.
Biografia Tungul dotyczyć będzie trzech powiązanych i wzajemnie od siebie zależnych tematów badawczych: krajobrazu miejskiego stolicy, jego ukształtowania i planowania; mieszkańców miasta oraz klimatu i środowiska. Projekt jest multidyscyplinarną próbą zbadania uwarunkowań trwałości osadnictwa w dolinie Nilu: dlaczego miasto Tungul powstało właśnie w tym miejscu oraz jakie czynniki pozwoliły mu przetrwać tak długo, pomimo trudnych warunków środowiskowych i dynamicznych zmian politycznych. Funkcjonowanie Tungul ukazane zostanie w projekcie z różnych perspektyw: urbanistycznej, środowiskowej i demograficznej.
Chcę wyjść w interpretacjach wyników badań poza tradycyjne narracje osadzone w ekologicznym lub politycznym determinizmie poświęcając równą uwagę czynnikom klimatycznym, środowiskowym, społeczno-ekonomicznym i politycznym mam nadzieję przedstawić analizy, które zaoferują nowe perspektywy dla szerszych studiów archeologicznych i teoretycznych nad urbanistyką i złożonymi społeczeństwami – zapowiada kierownik projektu.
Jest pierwszym polskim archeologiem, który otrzymał dwa granty ERC. W 2017 r. zdobył ERC Starting Grant na realizację projektu „UMMA – Urban Metamorphosis of the community of a Medieval African capital city”.
Drugi w tej edycji ERC Consolidator Grant trafił do dr. Michała Drahusa, astronoma z Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego, który za pomocą nowoczesnych narzędzi astronomii obserwacyjnej bada komety i inne małe obiekty w Układzie Słonecznym. Otrzymał 3 mln euro na realizację projektu „Hydrogen and deuterium survey of minor bodies: transformative science with a purpose-built CubeSat” (HYADES), w ramach którego powstanie dedykowany teleskop kosmiczny do obserwacji wodoru i deuteru wokół małych ciał w Układzie Słonecznym.
Woda to jeden z najważniejszych związków chemicznych potrzebnych do rozwoju życia. Cząsteczki wody są również powszechnie obecne w kosmosie. Stanowią między innymi główny składnik, z którego zbudowane są komety. Bezpośrednia obserwacja kometarnej wody jest jednak bardzo trudna. Znacznie łatwiej jest zaobserwować atomy wodoru uwolnione w gazowych otoczkach komet wskutek rozpadu cząsteczek wody – przyznaje dr Michał Drahus.
Atomy te emitują bardzo dużą ilość światła poprzez tzw. linię Lyman alfa, co czyni z nich niezwykle czuły „detektor” kometarnej wody. Zarówno tej zwykłej, jak i jej cięższych wariantów, o których obecności świadczy deuter – jedyny stabilny izotop wodoru. Jednak obserwacja kometarnej linii Lyman alfa stanowi spore wyzwanie, gdyż znajduje się ona w zakresie dalekiego ultrafioletu i jest całkowicie pochłaniana przez ziemską atmosferę. Aby ominąć tę przeszkodę, w ramach projektu HYADES powstanie nowy satelita, zaprojektowany specjalnie do obserwacji linii Lyman alfa w warunkach kosmicznych, tj. poza ziemską atmosferą.
Dzięki bezprecedensowej czułości na wodór, w tym także deuter, nowe narzędzie pozwoli nam poszukać odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące bliskiego Wszechświata. Przede wszystkim przetestujemy różne grupy komet jako możliwe źródło wody na Ziemi. Zgodnie z najnowszą wiedzą, nasza planeta uformowała się praktycznie bez wody, dlatego trwają poszukiwania źródeł ziemskich oceanów w kosmosie – zauważa dr Drahus.
Jego zespół zamierza wyznaczyć stosunek deuteru do podstawowego izotopu wodoru w obserwowanych blisko 50 kometach i sprawdzić, czy te wartości zgadzają się ze składem izotopowym wody w ziemskich oceanach. Naukowcy wykorzystają również niezwykłe możliwości satelity do poszukiwania nieznanych dotąd zasobów wody w Układzie Słonecznym. Zbadają pod tym kątem m.in. grupę planetoid przypominających swym wyglądem komety. Uzyskane informacje na temat sublimacji lodu wodnego z tych ciał dadzą unikalny wgląd w zawartość wody w pasie głównym planetoid. Potwierdzenie istnienia nowego rezerwuaru wody w tak bliskiej odległości od Słońca miałoby ogromne znaczenie w kontekście badań nad pochodzeniem ziemskich oceanów, a także historią naszego układu planetarnego. Zespół HYADES przeprowadzi również podobne badania dla przyszłych obiektów międzygwiazdowych przemierzających Układ Słoneczny.
W tym roku o ERC CoG ubiegało się 2222 naukowców. Do finansowania skierowano 321 projektów, co oznacza, że wskaźnik sukcesu wyniósł 14,4%. Przyznane środki o łącznej wartości 657 mln euro pozwolą na stworzenie około 1950 miejsc pracy dla post-doków, doktorantów i innych pracowników w instytucjach goszczących w 26 krajach. Laureaci pochodzą z 37 państw, głównie z Niemiec (52), Włoch (32), Francji (31) i Wielkiej Brytanii (31).
Dwa nowe „konsolidatory” uzupełniły portfolio grantów ERC realizowanych w Polsce. Od 2007 roku do naszego kraju trafiło 67 grantów wszystkich kategorii, w tym 41 Starting Grants, 14 Consolidator Grants, 7 Advanced Grants, 4 Proof of Concept Grants i 1 Synergy Grant.
MK, źródło: UW, UJ, ERC