Trzech wybitnych uczonych zostało nominowanych do drugiej edycji Nagrody Heisiga. Zwycięzcę, który otrzyma 200 tys. złotych, poznamy 2 października 2023 r. na Uniwersytecie Wrocławskim.
Nagroda Heisiga ma honorować polskich naukowców, którzy prowadzą badania na najwyższym poziomie, a ich odkrycia zmieniają świat. Kandydatów typują uczelnie biorące udział w programie Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza. Dwa lata temu, w premierowej edycji, laureatem został prof. Jan Potempa, mikrobiolog i biochemik z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym roku rozpatrywano kandydatury ośmiu osób. Spośród nich kapituła wyłoniła trzech finalistów:
Wniósł znaczący wkład w rozwój biologii strukturalnej, której konsekwencje mają znaczenie m.in. dla zwalczania chorób człowieka. Wśród jego dokonań wyróżnia się odkrycie mechanizmu agregacji jednego z ludzkich białek amyloidogennych (istotnego dla zrozumienia np. podstaw choroby Alzheimera), rozwiązanie struktury proteaz i integraz retrowirusowych (w tym ASV i HIV, badania niezwykle ważne dla opracowania leków w terapii AIDS) oraz odkrycie struktur asparaginaz wykorzystywanych w terapii przeciwbiałaczkowej. Jest zaangażowany w projekty związane z rozwijaniem leków przeciwko wirusom SARS. Przyczynił się do rozwoju metodologii biologii strukturalnej, zwłaszcza w dziedzinie ultrawysokiej rozdzielczości krystalografii makromolekularnej i walidacji struktury. Jest jednym z krystalografów, którzy wyznaczają międzynarodowe standardy dobrych praktyk w biologii strukturalnej. Wyniki jego badań są wykorzystywane w inżynierii leków przeciwnowotworowych i antywirusowych. Nominowany w uznaniu za badania strukturalne białek o dużym znaczeniu dla rozwoju medycyny i wkład w udoskonalenie metod krystalografii rentgenowskiej.
Jego badania koncentrują się na dynamice złożonych układów opisanych równaniami różniczkowymi zwyczajnymi z wieloma niewiadomymi. Typowe są tu układy wielu oscylatorów powiązanych ze sobą wzajemnymi oddziaływaniami opisujące jako modele bardziej skomplikowane systemy w fizyce (mechanika, elektronika), i biologii (ekologia, neurologia). Bada zjawiska zależności dynamiki od danych początkowych i parametrów układów. Do jego najważniejszych odkryć naukowych należy opracowanie metod sterowania i synchronizacji układów chaotycznych, identyfikacja i opis nowych typów bifurkacji, identyfikacja mechanizmu synchronizacji w sprzężonych oscylatorach mechanicznych oraz wyjaśnienie pochodzenia losowości w układzie mechanicznym. Potencjalne zastosowania wyników jego prac mogą polegać na poznaniu sposobów unikania blackoutu w sieciach energetycznych lub desynchronizacji sieci neuronów. Nominacja w uznaniu za badania nad chaotycznym zachowaniem układów dynamicznych w modelach z nauk inżynieryjnych.
Zasadniczy aspekt jego badań to konstrukcja porfiryn i metaloporfiryn o strukturze molekularnej i elektronowej. Dotyczą one najbardziej fundamentalnych aspektów chemii organicznej i bionieorganicznej, takich jak aromatyczność czy struktura elektronowa związków koordynacyjnych. Badania jego zespołu doprowadziły do odkrycia wyjątkowego izomeru porfiryny, noszącego obecnie nazwę karbaporfiryny, który łączy cechy strukturalne porfiryn oraz karbocykli. Układy takie umożliwiają obserwację oddziaływań metal-węgiel w otoczeniu koordynacyjnym zbliżonym do porfirynowego, a niekiedy stymulują bardzo nietypową reaktywność. Badania te posiadają duży potencjał aplikacyjny wykorzystywany już dzisiaj np. w terapii fotodynamicznej. Przedmiotem jego zainteresowania są również materiały funkcjonalne na bazie modyfikowanych porfiryn, które mogą odegrać ważną rolę katalizie, biologii i medycynie. Nominacja w uznaniu za odkrycie odmienności strukturalnej porfiryn, które zaowocowało bogactwem innowacyjnych struktur o szerokim potencjale badawczym i aplikacyjnym.
Zwycięzcę Nagrody Heisiga, jednego z dwóch (obok Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej) najwyższych finansowych wyróżnień w polskiej nauce, poznamy 2 października 2023 r. na Uniwersytecie Wrocławskim. Laureat odbierze medal i czek na 200 tys. złotych.
Fundator nagrody, prof. Norbert Heisig, to niemiecki lekarz, który urodził się w 1933 roku w Breslau. Studia medyczne łączył z filologią klasyczną na uniwersytetach we Fryburgu, Tybindze i Hamburgu. W 2000 roku przeszedł na emeryturę i zaangażował się m.in. we wsparcie środowiska akademickiego Uniwersytetu Wrocławskiego. Z jego inicjatywy odmalowano barokowe sklepienie w Oratorium Marianum w gmachu głównym UWr. Zamiarem fundatora Nagrody Heisiga jest honorowanie polskich naukowców, którzy prowadzą badania na najwyższym poziomie, a ich odkrycia zmieniają świat.
MK, źródło: UWr, fot. Adrian Wykrota, PŁ, UWr