Ewaluacja powinna dotyczyć oceny prowadzącego (jego przygotowania, postawy, odnoszenia się do założonych treści uczenia się) i zajęć (ocena treści i ich praktycznego zastosowania, przydatności zastosowania w pracy zawodowej). Student ma doskonały materiał porównawczy, ponieważ posiada wgląd w standard kształcenia i inną wewnętrzną dokumentację programu kształcenia, sylabus przedmiotu i zawarte w nim efekty uczenia się oraz treści kształcenia.
Studenckie ankiety ewaluacyjne są jedną z form podnoszenia jakości kształcenia akademickiego. Narzędzia ewaluacyjne obejmują np. ocenę zajęć dydaktycznych czy ocenę satysfakcji studenta oraz ocenę losów absolwentów na co najmniej dwóch etapach po zakończeniu studiów. Oprócz cyklicznych ocen doskonalących proces kształcenia każdy student i pracownik powinien mieć dostęp na stronie uniwersytetu do arkusza działań doskonalących, poprzez który przez cały rok akademicki można zgłaszać propozycje zmian tego procesu.
Aby wyżej wymienione narzędzia oceny przynosiły jak najlepszy efekt, czyli przekładały się na adekwatne działania i zmiany doskonalące, powinny być spełnione następujące warunki, np.:
Mam nadzieję, że odpowiedzi na postawione poniżej pytania pozwolą wyjaśnić, jak ocena ankietowa studenta przekłada się na poprawę procesu kształcenia.
Czy ankiety mogą być metodą pomiaru jakości kształcenia? Jaka jest ich przydatność?
System doskonałości akademickiej jest – poprzez współpracę wielu zaangażowanych organów uczelnianych, w tym organów wydziałowych – ciągle udoskonalany. Stąd ankiety studenckie są modyfikowane w zależności od potrzeb, stanowiąc cenne źródło opinii studenta, wiedzy o jego postawach, potrzebach i postrzeganiu procesu kształcenia oraz satysfakcji.
Każdy proces ewaluacji uruchamiany w danym roku akademickim podlega weryfikacji od danych surowych, przez dział informatyczny, po dane przygotowane do analizy merytorycznej, która jest prowadzona przez wyznaczone organy wydziału i uczelni. Wyniki podlegają analizie i są podsumowywane przez koordynatorów, rady wydziałowe ds. jakości kształcenia, następnie wraz z władzami wydziału przygotowywane są rekomendacje, a na ich podstawie działania doskonalące. Efekty prac są udostępniane studentom i nauczycielom akademickim.
Poza tym dział kształcenia przekazuje wydziałowym koordynatorom informację, że w systemie są dane gotowe do analizy, a w razie wykrycia nieprawidłowości możliwe jest podjęcie ewentualnych interwencji na poziomie wydziału i poszczególnych jednostek. Dzieje się to w kilku punktach czasowych przed założonym w harmonogramie zamknięciem systemu, umożliwiając w miarę bieżące reagowanie na nieprawidłowości.
Każde pytanie w ankiecie oceny procesu kształcenia ma skalę oceny, co umożliwia coroczne porównanie poziomu ocen i kierunku zmian, umożliwiając określenie czy dany oceniany aspekt procesu kształcenia został lepiej lub gorzej oceniony niż w poprzednim roku lub czy utrzymuje się np. od wielu lat na wysokim bądź niskim poziomie.
Co więcej, wydziały mogą na podstawie ewaluacji ankietowej określać kryteria wyboru nauczycieli czy jednostek prowadzących dany oceniany przedmiot do nagród za wysokie osiągnięcia dydaktyczne w danym roku akademickim.
Jaka jest reprezentatywność ankiet przy zwrotach na poziomie kilkunastu procent, w najlepszych przypadkach trzydziestu kilku?
Każda opinia jest ważna. Oczywiście przy niewielkiej liczbie zwrotów trudno mówić o reprezentatywności dla danej populacji (grupy studentów, absolwentów danego roku). Jednak są podejmowane działania usprawniające w tym zakresie np. ustala się progi liczbowe zwrotów lub „punkty alarmowe”, przy których podejmuje się konkretne interwencje i działania doskonalące w ocenianym zakresie. Przykładem może być zgłoszenie nawet przez jednego respondenta naruszenia godności osobistej studenta przez nauczyciela. Dodatkowo ocena ankietowa umożliwia zgłoszenie problemu lub dodatkowej opinii w formie opisowej.
Warto zaznaczyć, że uczelnia powinna prowadzić kampanie informacyjne i motywacyjne w celu zwiększenia liczby studentów uczestniczących w ewaluacji.
Czy ewaluacja ma dotyczyć zajęć, czy prowadzącego? Czy student jest w stanie ocenić przygotowanie wykładowcy do zajęć?
Ewaluacja powinna dotyczyć oceny prowadzącego (jego przygotowania, postawy, odnoszenia się do założonych treści uczenia się) i zajęć (ocena treści i ich praktycznego zastosowania, przydatności zastosowania w pracy zawodowej).
Student ma doskonały materiał porównawczy, ponieważ posiada wgląd w standard kształcenia i inną wewnętrzną dokumentację programu kształcenia, sylabus przedmiotu i zawarte w nim efekty uczenia się oraz treści kształcenia, tym samym jest w stanie ocenić adekwatność przekazywanych przez nauczyciela wiedzy i umiejętności.
Po co nam badanie zadowolenia z zajęć?
Na poziom zadowolenia/satysfakcji jako emocjonalnej postawy składa się wiele czynników. W przypadku zadowolenia z zajęć mogą to być czynniki takie jak na przykład przygotowanie nauczyciela do zajęć czy spełnienie oczekiwań w zakresie uzyskanej wiedzy lub umiejętności podczas zajęć a wskazanych w ofercie dydaktycznej jednostki albo przedmiotu. Tym samym znajomość poziomu zadowolenia z zajęć jest odzwierciedleniem koincydencji wielu czynników, ważnych z punktu widzenia powodzenia procesu dydaktycznego. Zadowolony student to osoba akceptująca, zaangażowana i otwarta na proces kształcenia, w dobrej komunikacji z nauczycielem.
Jaki jest/powinien być wpływ ankiet na zmianę zawartości kursów? Jak wykorzystać wyniki ankiet?
Uczelnie powinny mieć opracowane wytyczne, harmonogramy i algorytmy oceny zajęć dydaktycznych. Cały proces od analizy surowych danych, po wdrożenie rekomendacji zgodnie z wytycznymi uczelni powinien angażować wiele organów uczelni, w tym komisje lub zespoły bezpośrednio odpowiedzialne za program kształcenia, ale także rozkłady zajęć dydaktycznych. Do tych organów należą na przykład wydziałowa rada ds. jakości kształcenia, wydziałowa komisja programowo-dydaktyczna, dział kształcenia czy zespół przygotowujący rozkłady zajęć na poszczególne kierunki studiów. Dane z oceny zajęć dydaktycznych podsumowane przez wydziałowe organy do spraw jakości kształcenia, takie jak koordynator i rada, pod postacią raportu przekazywane są do dalszej analizy między innymi komisjom programowo-dydaktycznym, które w razie konieczności modyfikują program kształcenia, a odpowiednie zespoły i działy kształcenia uwzględniają raport i podjęte rekomendacje z działaniami doskonalącymi w przygotowaniu rozkładu zajęć dydaktycznych. Komisje programowo-dydaktyczne w razie potrzeby modyfikują efekty uczenia się (uwzględniając ich zgodność ze standardami kształcenia) czy treści kształcenia, przekazując niezbędne zalecenia poszczególnym jednostkom prowadzącym dany przedmiot. Przykładem może być wskazywanie przez studentów w ankietach powtarzania się treści dydaktycznych na zajęciach z różnych przedmiotów, co jest umieszczane w raportach końcowych oceny zajęć i procedowane zgodnie z przedstawionymi powyżej zasadami.
Należy pamiętać, że zmiany samego programu kształcenia mają poszczególne etapy, to znaczy muszą być zaakceptowane przez władze wydziału, radę dyscypliny a następnie senat uczelni i muszą być zgodne z założonym przez senat rocznym harmonogramem – więc zmiany programu kształcenia są odroczone w czasie, ale następują i są efektem działań doskonalących dla kolejnych pokoleń studentów.
Czy ankiety mogą mieć wpływ na doskonalenie dydaktyki?
Takie jest założenie oceny zajęć dydaktycznych. Nauczyciel akademicki, widząc wyniki oceny prowadzonego przez niego przedmiotu, które odnoszą się do na przykład następujących pytań: „Prowadzący był zawsze przygotowany do zajęć”, „Prowadzący realizował zajęcia w sposób jasny i zrozumiały”, „Treść zajęć i sposób ich prowadzenia umożliwiały osiągnięcie zawartych w sylabusie efektów uczenia się”, jest w stanie krytycznie się do nich odnieść, doskonaląc swój warsztat dydaktyczny. Co ważne, każdy nauczyciel akademicki w swoim uczelnianym systemie obsługi studentów powinien mieć wgląd w wyniki ankiet z poprzednich lat, co tym bardziej ukierunkowuje proces samodoskonalenia. Poza tym wydziałowi koordynatorzy podsumowują w oddzielnej analizie ocenę zajęć dydaktycznych i prowadzących, co przekłada się na proces oceny nauczyciela między innymi pod postacią hospitacji zajęć dydaktycznych, które przyczyniają się do doskonalenia procesu dydaktycznego.
Podsumowując, ocena ankietowa podejmowana przez studentów jest jedną z ważniejszych i częściej stosowanych form oceny procesu kształcenia, która ma zadanie podnosić jego jakość.
dr Damian Czarnecki, Katedra Pielęgniarstwa Zachowawczego
Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu