W najbliższy piątek poznamy pierwszego laureata Nagrody Heisiga przyznawanej na Uniwersytecie Wrocławskim. Spośród dwunastu zgłoszonych przez uczelnie kandydatów, kapituła nominowała trzech wybitnych uczonych, którzy zmieniają światową naukę.
Nagroda Heisiga ma honorować polskich naukowców, którzy prowadzą badania na najwyższym poziomie, a ich odkrycia zmieniają świat. W tym roku zostanie przyznana po raz pierwszy. Kandydatów wytypowały senaty najlepszych polskich uczelni, biorących udział w programie Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza. Podczas tegorocznej inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Wrocławskim jeden z trzech wybitnych naukowców, nominowanych przez kapitułę, odbierze medal i czek na 200 tys. złotych.
Nominowani do Nagrody Heisiga:
Nominacja w uznaniu za fundamentalne prace dotyczące matematycznego opisu informacji kwantowej. Prof. Chruściński kieruje Katedrą Fizyki Matematycznej UMK. jest wybitnym specjalistą fizyki matematycznej. Jego zainteresowania badawcze skoncentrowane są na dynamice układów otwartych (z niemarkowowską historią ewolucji, z tzw. stochastycznymi skokami kwantowymi) i kwantowej teorii informacji. Do największych osiągnięć uczonego zaliczane są m.in. matematyczne badania splątania, w tym wprowadzenie nowych kryteriów splątania opartych na tensorze korelacji oraz koncepcji lustrzanych świadków splątania. Prof. Chruściński rozwinął teorię układów otwartych uwzględniającą niemarkowskie efekty pamięci, wprowadzając koncepcję stopnia niemarkowowskości opartego na pojęciu k-podzielnych odwzorowań.
Nominacja w uznaniu za odkrycie nowych klas związków chemicznych opartych na strukturze modyfikowanej porfiryny. Prof. Latos-Grażyński stopi na czele Zakładu Chemii Organicznej na Wydziale Chemii UWr, kieruje Zespołem Badawczym Chemii Porfiryn i Metaloporfiryn. Jego działalność badawcza związana jest z chemią porfiryn, ich izomerów, a także analogów o skurczonym i rozszerzonym pierścieniu makrocyklicznym. Badania te dotyczą najbardziej fundamentalnych aspektów chemii organicznej i bionieorganicznej, takich jak aromatyczność czy struktura elektronowa związków koordynacyjnych. Na podkreślenie zasługują osiągnięcia dotyczące kontroli właściwości aromatycznych przez zmianę topologii molekuły z uwzględnieniem topologii wstęgi Mobiusa oraz badania nad metalocenoporfirynoidami, które wykazują zdolność makrocyklicznej n-delokalizacji poprzez wbudowany fragment metalcenu. Pionierskie badania nad „odwróconą” porfiryną zaowocowały wygenerowaniem nowej klasy makrocykli nazywanych karbaporfirynoidami, które łączą cechy strukturalne porfiryn oraz karbocykli. Układy takie umożliwiają obserwację oddziaływań metal-węgiel w otoczeniu koordynacyjnym zbliżonym do porfirynowego, a niekiedy stymulują bardzo nietypową reaktywność. Przedmiotem intensywnych badań są również materiały funkcjonalne na bazie modyfikowanych porfiryn, które mogą odegrać ważną rolę w katalizie, biologii i medycynie.
Nominacja w uznaniu za odkrycie biochemicznych mechanizmów związku bakteryjnych chorób przyzębia z reakcjami autoimmunologicznymi, co otworzyło nowe perspektywy walki z chorobą Alzheimera. Prof. Potempa jest kierownikiem Zakładu Mikrobiologii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ oraz profesorem University of Louisville (USA). Zajmuje się badaniem czynników wirulencji bakterii jamy ustnej. Dzięki niemu obecnie wiadomo, że za patologiczne zmiany w przyzębiu odpowiedzialna jest stosunkowo niewielka grupa bakterii w płytce nazębnej, które wydzielają enzymatyczne czynniki wirulencji umożliwiające kolonizację i proliferację w organizmie gospodarza. Wyniki tych badań pozwoliły zrozumieć molekularne mechanizmy patogenności tych bakterii i zaproponować nowe metody profilaktyki i leczenia. Rewolucyjny charakter miało odkrycie związku bakterii chorób przyzębia ze schorzeniami autoimmunologicznymi i możliwość przekraczania bariery krew-mózg przez czynniki wirulencji bakterii płytki nazębnej. Badania prof. Potempy mają przełomowe znaczenie dla medycyny, a ich kulminacją było ogłoszenie w 2019 roku, na łamach Science Advances, pracy potwierdzającej związek bakteryjnych gingipain ze zmianami patologicznymi zachodzącymi w mózgu osób cierpiących na chorobę Alzheimera oraz możliwość zahamowania ich aktywności poprzez odpowiednio zaprojektowane inhibitory proteaz. Dzięki tym odkryciom badania Jana Potempy – pierwotnie poświęcone białkowym, głównie proteolitycznym, czynnikom sprzyjającym chorobom przyzębia – zyskały fundamentalne znaczenie dla zrozumienia patogenezy i opracowania metod leczenia chorób neurodegeneracyjnych, reumatoidalnego zapalenia stawów i zachłystowego zapalenia płuc.
Patronem nowo ustanowionej nagrody został prof. Norbert Heisig, niemiecki lekarz urodzony w 1933 roku w Breslau. Studia medyczne łączył z filologią klasyczną na uniwersytetach we Fryburgu, Tybindze i Hamburgu. W 2000 roku przeszedł na emeryturę i zaangażował się m.in. we wsparcie środowiska akademickiego Uniwersytetu Wrocławskiego. Z jego inicjatywy odmalowano m.in. barokowe sklepienie w Oratorium Marianum w gmachu głównym UWr.
Nagroda Heisiga to kolejna prestiżowa nagroda przyznawana we Wrocławiu, obok wręczanych przez magistrat literackich laurów – Angelusa i Silesiusa. Będzie przyznawana w cyklu dwuletnim. Przypomnijmy jednocześnie, że autorów szczególnych osiągnięć i odkryć naukowych od 29 lat wyróżnia także Fundacja na rzecz Nauki Polskiej. Wysokość nagrody FNP, nazywanej również „polskim Noblem”, wynosi także 200 tys. zł.
MK, źródło: www.heisig.uwr.edu.pl