Nigdy dotychczas nie spotkaliśmy się z tak radykalną propozycją ingerencji instytucjonalnej i finansowej w system nauki w Polsce bez uprzedniego przedstawienia rzetelnego uzasadnienia – napisali członkowie Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego w odpowiedzi na przygotowywany projekt ustawy o Narodowym Programie Kopernikańskim.
W Ministerstwie Edukacji i Nauki trwają prace nad Narodowym Programem Kopernikańskim. Ma on być częścią Nowego Ładu, a jego celem – według zamierzeń pomysłodawców – jest dołączenie polskiej nauki do poziomu czołowych ośrodków na świecie. Do realizacji NPK będzie powołana nowa publiczna instytucja – Międzynarodowa Akademia Kopernikańska. Wśród jej zadań wymieniono m.in. przyznawanie Nagród Kopernikańskich; nadzorowanie i wspieranie Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika; wspieranie rozwoju młodych naukowców poprzez program Stypendiów Kopernikańskich; wspieranie badań naukowych poprzez Centrum Badawcze Mikołaja Kopernika oraz Granty Mikołaja Kopernika; realizację Programu Ambasadorów Międzynarodowej Akademii Kopernikańskiej; współpracę z Polskim Instytutem Naukowo-Kulturalnym.
W swojej najnowszej uchwale Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego podzieliła zaniepokojenie środowiska akademickiego, pisząc o zaskoczeniu propozycją utworzenia instytucji alternatywnych do już istniejących.
Wdrożenie tego projektu stanowiłoby destrukcję spójności polskiego systemu nauki i szkolnictwa wyższego – ocenia RGNiSW, dodając, że realna jest obawa obciążenia nakładami na NPK budżetu nauki i szkolnictwa wyższego, co skutkowałoby istotnym pogorszeniem sytuacji dotychczas istniejących instytucji.
Członkowie Rady zwracają uwagę, że projekt nie wskazuje żadnych mechanizmów, które mogłyby zagwarantować wyniesienie „kreatywności i innowacyjności” w nowo powołanych instytucjach na poziom istotnie wyższy od tego, który osiągają instytucje już istniejące. Podkreślają też, że nigdy dotychczas nie spotkali się „z tak radykalną propozycją ingerencji instytucjonalnej i finansowej w system nauki w Polsce bez uprzedniego przedstawienia rzetelnego uzasadnienia opartego na solidnych analizach”.
Zdumienie i głębokie zaniepokojenie roboczym projektem ustawy wyraziła Rada Polskiej Akademii Umiejętności. Jej zdaniem podniesienie poziomu nauki polskiej do poziomu czołowych centrów nauki światowej wymaga „stworzenia istniejącym i działającym obecnie instytucjom naukowym odpowiednich warunków rozwoju, a nie tworzenia nowych instytucji mających zdecydowanie polityczny charakter”.
Regulacje przewidziane w projekcie ustawy nie tylko nie gwarantują osiągnięcia deklarowanego celu, a wręcz utrudnią jego realizację i doprowadzą do antagonizmów wewnątrz środowiska naukowego – czytamy w uchwale PAU.
Dodano, że zastrzeżenia budzi w szczególności utworzenie Międzynarodowej Akademii Kopernikańskiej, której część członków oraz pierwsze władze mają zostać powołane przez organy państwowe bez konsultacji ze środowiskiem naukowym. Polska Agencja Umiejętności wezwała ministra edukacji i nauki do „wyjaśnienia genezy projektu ustawy i wyraźnego określenia, że nie jest on zgodny z Jego intencjami”.
O zagrożeniu, jakie dla niezależności polskiej nauki i dalszego istnienia Polskiej Akademii Nauk niesie zapowiedź powołania NPK napisali we wspólnej uchwale członkowie komitetów naukowych i problemowych Wydziału I PAN (treść uchwały poniżej). Zdecydowanie sprzeciwili się idei MAK, wskazując, że jej utworzenie nie rozwiąże problemów polskiej nauki.
Należy się spodziewać, że nowa instytucja będzie preferowana w podziale środków kosztem już istniejących instytucji naukowych. Tym samym oznacza to co najmniej pauperyzację PAN, a w istocie jej stopniową marginalizację, prowadzącą do likwidacji – czytamy w uchwale.
Przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych zwracają uwagę, że „tworzenie kultury akademickiej wymaga dekad spokojnej pracy organizacyjnej i badawczej, którym musi towarzyszyć niezbędny stopień decentralizacji, rozumianej jako autonomia jednostek ludzkich i organizacyjnych”.
Projekt NPK, opierający się na modelu centralistycznym i dominującym wpływie polityków na funkcjonowanie Akademii, stanowi tego absolutne zaprzeczenie – nie mają wątpliwości autorzy uchwały.
Dodają, że „osłabia on kontrolę środowiskową, wprowadzając prymat woli politycznej w zakresie obsady personalnej nowej Akademii”. Protestują też przeciwko sposobowi jego przygotowywania bez jakichkolwiek konsultacji ze środowiskiem naukowym.
Już wcześniej swoje stanowiska opublikowały Rada Naukowa Instytutu Filozofii i Socjologii PAN oraz Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
MK
