Do końca czerwca każdego roku uczelnie składają sprawozdania finansowe w ministerstwach, które nadzorują ich działalność. Ostatnie lata okazały się dla szkół wyższych bardzo trudne (pandemia i inflacja), co powinno znaleźć odzwierciedlenie w ich wynikach finansowych za rok 2022. Czy tak rzeczywiście było?
Ministerstwo Edukacji i Nauki nadzoruje 98 uczelni publicznych i kościelnych działających na prawach publicznych na podstawie konkordatu i umów z kościołami. Jak się okazuje, w roku 2022 wykazały one niemal 945 mln zł zysku netto z całej swojej działalności, uwzględniając przychody ze sprzedaży nieruchomości. Sześć uczelni kościelnych miało w tym wyniku swój udział o wartości 68 mln zł, zatem uczelnie publiczne podległe MEiN wypracowały 877 mln zł zysku netto. Podkreślam to, bowiem nieco inaczej przedstawia się sytuacja, gdy uwzględnimy jedynie działalność operacyjną, co wyjaśnię poniżej.
Spośród 98 podmiotów zysk w wysokości ponad 50 mln zł wypracowały cztery uczelnie. Kolejne cztery uzyskały między 30 a 49 mln zł, a w przedziale 10–29 mln zł znalazło się 14 szkół wyższych. Najliczniejszą grupę (59) stanowiły uczelnie, których zysk wyniósł między 1 a 9 mln zł. Poniżej jednego miliona, a zatem z zyskiem liczonym w tysiącach złotych, ale wciąż nad kreską, znalazło się 12 podmiotów. Jak wynika z tego wyliczenia, nie wszyscy byli nad kreską. Pod nią zostało pięć uczelni, w tym aż trzy uniwersytety ogólne, należące do Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich oraz Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, jedna politechnika należąca do Konferencji Rektorów Polskich Uczelni Technicznych i KRASP oraz jedna uczelnia prowadzona przez Kościół – Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu. Strata sumaryczna całej piątki nie była wielka, ogółem wyniosła 12,5 mln zł.
Najwyższy zysk końcowy netto wykazała Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, która wypracowała ponad 101,5 mln nadwyżki finansowej. Na drugim miejscu znalazła się inna krakowska uczelnia – Uniwersytet Jagielloński. Najstarszy polski uniwersytet zakończył ubiegły rok z zyskiem 72 mln zł. Trzecie miejsce na podium zajęła Politechnika Warszawska z zyskiem w wysokości niemal 59,6 mln zł. Jak łatwo wyliczyć, te trzy uczelnie wypracowały niemal 25% zysku szkół wyższych podległych MEiN, a tylko dwie krakowskie uczelnie z zyskiem na poziomie 173,5 mln zł wypracowały aż 18,3% ogólnej nadwyżki finansowej.
Ponad połowę nadwyżki wypracowało dziewięć uczelni: AGH, UJ, PW, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Politechnika Poznańska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski i Uniwersytet Śląski w Katowicach, które łącznie uzyskały 473,6 mln zł zysku. Gdy do tej grupy dołączyć dziesiąty z kolei Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu z zyskiem na poziomie 27,2 mln zł, okaże się, że pierwsza dziesiątka wypracowała ponad pół mld zysku. Wszystkie te uczelnie należą do Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. W tym gronie jest 5 uniwersytetów ogólnych – członków KRUP, trzy uczelnie techniczne należące do Konferencji Rektorów Polskich Uczelni Technicznych i dwa uniwersytety przyrodnicze należące do Konferencji Rektorów Uczelni Przyrodniczych i Rolniczych.
Trochę inaczej wygląda wynik z działalności operacyjnej. Tu 98 uczelni uzyskało wynik 691,5 mln zł, przy czym wynik uczelni publicznych wynosił 628 mln, a kościelnych 63,5 mln zł. Stratę na działalności operacyjnej o łącznej wartości 42,2 mln zł wykazało aż 17 uczelni publicznych, a zatem ponad czterokrotnie więcej niż na wyniku końcowym netto, oraz jedna uczelnia kościelna. Najwyższą miał Uniwersytet Warszawski – 18,9 mln zł, czyli aż 45% całej straty na działalności operacyjnej uczelni świeckich podległych MEiN. Warto podkreślić, że w tym zestawieniu podium kształtowało się nieco inaczej niż w wyniku końcowym netto. Na pierwszym miejscu wciąż Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie z wynikiem +79,3 mln zł, a dalej Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu (+49,5 mln zł) i PW (+41,9 mln zł). Kolejne dwa miejsca zajmują: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (+36,7 mln zł) i Uniwersytet Jagielloński (+34,3 mln zł). Różnica między końcowym zyskiem netto 98 uczelni podległych MEiN a wynikiem z działalności operacyjnej wynosi 253,5 mln zł. Ta sama różnica w uczelniach publicznych wynosi prawie 249 mln zł. Ich wynik z działalności operacyjnej jest niższy od końcowego o 28% – to całkiem sporo i może zapowiadać późniejsze kłopoty.
Przyjrzyjmy się uniwersytetom klasycznym należącym do KRUP. To 20 instytucji, które razem wypracowały 294,9 mln zł nadwyżki finansowej. Jednak w tej grupie są aż trzy z pięciu uczelni, które zanotowały straty w ostatecznym bilansie. To uniwersytety: Zielonogórski (–2,6 mln zł), Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (–3 mln zł) i w Białymstoku (–3,8 mln zł). Szczegółową analizę sytuacji finansowej tej grupy uniwersytetów (po ewaluacji mamy o kilka więcej uniwersytetów ogólnych, które jeszcze do KRUP nie zostały przyjęte) omówił i skomentował w październikowym „Forum Akademickim” prof. Mirosław Gornowicz, przewodniczący Uniwersyteckiej Komisji Finansów). Jak się okazuje, z samej działalności operacyjnej stratę wykazało już 6 uniwersytetów, czyli 30% z nich. „Liderem” tej krótkiej listy jest Uniwersytet Warszawski ze stratą 18,9 mln zł. UW wygrywa też w rankingu tych, które wykazały największą stratę na działalności operacyjnej w 2022 r. wśród wszystkich uczelni publicznych.
W gronie politechnik znalazła się jedna ze stratą za rok 2022 – to Politechnika Krakowska (–2,1 mln zł). Pozostałe 16 (wliczam do tej grupy 17 uczelni podległych MEiN, w tym 15, które mają w nazwie słowo „politechnika” oraz Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny i AGH) wykazały nadwyżkę finansową. Odliczając stratę PK, wynosi ona 325,8 mln zł. Zatem ta grupa wypada lepiej niż uniwersytety klasyczne. Na działalności operacyjnej politechniki odnotowały zysk w wysokości 246,7 mln zł. Daje to różnicę 79,1 mln zł, czyli 24,3%. Niewielkie straty – po ok. 1 mln zł – zaraportowały tylko dwie politechniki: Krakowska i Częstochowska.
Pięć uczelni przyrodniczo-rolniczych uzyskało nadwyżkę finansową netto w wysokości ponad 124 mln zł. Największą wspomniany już UPWr, a najmniejszą Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Jest to rozpiętość między 52 mln zł a 500 tys. zł. W działalności operacyjnej uczelnie te wykazały zysk w wysokości 106,6 mln zł i tylko UPL zanotował 2,54 mln zł straty. UPWr wykazał bardzo niewielką różnicę między wynikiem końcowym a wynikiem z działalności operacyjnej, co pozwoliło mu zając drugie miejsce – po AGH – w gronie zwycięzców rankingu wyniku działalności operacyjnej.
Także wszystkie akademie wychowania fizycznego wypracowały w ub. roku zysk, a wyniósł on łącznie ponad 11,2 mln zł. Najlepszym wynikiem może się pochwalić AWF w Warszawie (+4,7 mln zł), a najgorszym – AWF w Poznaniu (+448,5 tys. zł). Na działalności operacyjnej sześć AWF-ów wypracowało 5,8 mln zł nadwyżki, z tym że dwie uczelnie – w Poznaniu i Krakowie – wykazały niewielkie straty w wysokości odpowiednio 171 tys. zł i 64 tys. zł.
Wszystkie publiczne uczelnie zawodowe, które stanowią najliczniejszą podgrupę szkół wyższych podległych MEiN (obecnie 30, w 2022 r. – 33) miały dodatni wynik finansowy. Wysokość zysków tych uczelni bywa znacząco wyższa niż innych, w tym znacznie większych uniwersytetów i politechnik. Nie jest to zaskoczeniem. Zapewne nie bez wpływu na dobrą sytuację tej grupy uczelni miało ich wyjątkowo wysokie finansowanie w ubiegłym roku, o czym pisałem na łamach FA. Łącznie 33 „zawodówki” wypracowały 135,4 mln zł zysku. Nie rozłożył się on po równo, ale różnice między uczelniami były niższe niż w grupach uniwersytetów, politechnik czy uczelni przyrodniczych.
Najwyższe wyniki finansowe wypracowały dwie uczelnie małopolskie: Akademia Nauk Stosowanych w Nowym Targu (+14,9 mln zł) i Akademia Nauk Stosowanych w Nowym Sączu (+12 mln zł). Na podium znalazła się też ze znacznie gorszym wynikiem Akademia Tarnowska (+8,3 mln zł). Pozostałe mają od niemal 1,3 mln zł (Tarnobrzeg i Jarosław) do ponad 6,5 mln zł (Płock i Konin) zysku. Gdyby sytuację dopasować do aktualnych realiów, gdy trzy uczelnie: z Płocka, Gorzowa Wielkopolskiego i Kalisza odeszły z grona „zawodówek”, mielibyśmy 30 uczelni zawodowych, w tym 3 akademie, które zdecydowały się na pozostanie w tej grupie. W takiej sytuacji „zawodówki” wypracowały 124,8 mln zł nadwyżki budżetowej. Czołówka i dół pozostają bez zmian. Na działalności operacyjnej publiczne uczelnie zawodowe (policzyłem wszystkie 33 uczelnie, a zatem z tymi, które są już akademickie) wypracowały 107 mln zł nadwyżki finansowej. Najwyższy wynik mają ANS-y w: Nowym Targu (+12,5 mln zł), Nowym Sączu (+9,6 mln zł) i Koninie (+6,8 mln zł) oraz akademie: Tarnowska (+6,3 mln zł) i Mazowiecka (+5,7 mln zł). Na minusie były: PANS we Włocławku (–84,9 tys. zł) i Akademia Bialska (–505,7 tys. zł). Gdyby odjąć trzy uczelnie akademickie i zostawić tylko 30, które są formalnie klasyfikowane jako publiczne uczelnie zawodowe, zysk z działalności operacyjnej wyniósłby 99 mln zł. Podium pozostaje bez zmian. Wynik końcowy netto jest wyższy o 25,8 mln zł (o 26%) od wyniku z działalności operacyjnej.
I jeszcze grupa spod szyldu Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza. Laureatami konkursu zostało 10 uczelni: pięć uniwersytetów (UW, UJ, UAM, UWr i UMK), cztery techniczne (AGH, PW, PG i PŚ) i Gdański Uniwersytet Medyczny, które w 2022 roku wypracowały łącznie 325,5 mln zł nadwyżki budżetowej. Już pisałem o najwyższych zyskach uczelni z tego grona (AGH, UJ, PW), a najmniejszy wynik w tej grupie wyniósł 6,5 mln zł i należał do GUMed. Na kolejnych miejscach od dołu są UW (+7,2 mln zł) i UWr (+7,9 mln zł). Poniżej 10 mln zł nadwyżki wykazał też UMK. Zatem zyski końcowe netto laureatów konkursu IDUB były relatywnie duże. Trudno mi ocenić, czy zależało to od wielkości uczelni (same duże uczelnie, poza niewielkim GUMed), czy od dodatkowych środków, które zawdzięczają konkursowi. Wynik tej grupy z działalności operacyjnej wyniósł 206 mln zł, był zatem o 119,5 mln zł (czyli aż 36,7%) niższy niż końcowy netto. Dwie uczelnie, wspomniany już UW oraz UWr, wykazały straty na działalności operacyjnej, przy czym uczelnia wrocławska stratę „kosmetyczną” w relacji do swego budżetu – 390 tys. zł.
Kolejną grupę tworzy pięć uczelni ekonomicznych. Wszystkie są nad kreską. Najlepiej zakończyła rok 2022 Szkoła Główna Handlowa z wynikiem 18,7 mln zł na plusie. Kolejny Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu miał wynik dziesięciokrotnie mniejszy (+1,84 mln zł). Najniższy wyniki odnotował Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach (+523,5 tys. zł). Z działalności operacyjnej wyszedł im zysk w wysokości 8,9 mln zł, przy czym dwie uczelnie, krakowska i katowicka, miały straty w wysokości odpowiednio 2,54 mln zł i 2,35 mln zł. Zatem wynik uczelni ekonomicznych w działalności operacyjnej w 2022 r. był niższy o 9,8 mln zł (52,4%) od wyniku końcowego netto.
Ministerstwu Edukacji i Nauki podlegają też uczelnie prowadzone przez kościoły. W tym wypadku mamy do czynienia z sześcioma instytucjami, które łącznie wypracowały 68 mln zł zysku netto. Najwyższy wśród nich wynik finansowy (+48,9 mln zł) miał KUL, który jest też uczelnią największą i o zdecydowanie największym budżecie. Na drugim miejscu jest Uniwersytet Papieski Jana Pawła II z 17,3 mln zł. Kolejne, znacznie mniejsze uczelnie zanotowały też niższe zyski, a Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu miał ponad 900 tys. zł straty. Na działalności operacyjnej ta grupa miała 63,5 mln zł zysku, zatem raptem 6,6% mniej od wyniku końcowego.
Dziewięć uniwersytetów medycznych podległych Ministerstwu Zdrowia wypracowało 151,4 mln zł zysku netto. Najwyższe wyniki uzyskały: Warszawski Uniwersytet Medyczny (+49,5 mln zł), Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu (+46,2 mln zł) oraz Uniwersytet Medyczny w Łodzi (+44,9 mln zł). Widać, że te trzy uczelnie wypracowały większość, bo 93% ze wskazanego powyżej zysku. Poniżej kreski znalazł się jedynie Uniwersytet Medyczny w Lublinie (13,4 mln zł straty). Wynik finansowy z działalności operacyjnej w roku 2022 wyniósł 121,5 mln zł. Zatem różnica między wynikiem finansowym netto a wynikiem z działalności operacyjnej wynosi niemal 30 mln zł, czyli prawie 20% mniej niż wynik końcowy. Zmienia się też lider, gdyż na czoło wychodzi UMP. Największą różnicę między wynikiem końcowym a wynikiem z działalności operacyjnej ma WUM – ponad 11 mln zł. Ujemny wynik z działalności operacyjnej wykazały dwie uczelnie medyczne. Oprócz UMLub niewielką (choćby w kontekście jego budżetu) stratę – 1,6 mln zł – wykazał także Śląski Uniwersytet Medyczny.
Uczelnie podlegające nadzorowi Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – 8 muzycznych, 7 plastycznych, 3 sztuk scenicznych i Akademia Sztuki w Szczecinie łącząca sztuki plastyczne i muzyczne – uzyskały łącznie 13,6 mln zł strat. Nie rozłożyły się one po równo. Na plusie były cztery uczelnie: akademie muzyczne w Katowicach (+537 tys. zł) i Krakowie (+1,2 mln zł) oraz Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina (+23,42 tys. zł), a także Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku (+125,7 tys. zł). Pozostałych 15 odnotowało stratę. Najdotkliwsze straty poniosły: ASP w Krakowie (–3,3 mln zł), PWSFTviT w Łodzi (–2,6 mln zł), AMuz w Łodzi (–1,5 mln zł), AMuz w Gdańsku (–1,5 mln zł) i AMuz we Wrocławiu (–1 mln zł). Te dane można porównać z wysokością subwencji dla uczelni artystycznych, a wyniosła ona w 2022 r. niecałe 710 mln zł (po zwiększeniach). Oznacza to, że strata uczelni podległych ministrowi kultury przekroczyła 20% ich subwencji. To sytuacja alarmująca. W tym roku subwencja tej grupy była wyższa o ok. 17% i wyniosła (wraz z dotacją na działalność artystyczną) 827 mln zł.
Podsumowując, w 2022 roku uczelnie podległe Ministerstwu Edukacji i Nauki miały 945 mln zł zysku netto, uczelnie podlegle Ministerstwu Zdrowia ponad 151,4 mln, a podległe Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyniosły 13,6 mln zł strat. W sumie zatem uczelnie publiczne i kościelne miały około 1,1 mld zł zysku netto (nie licząc uczelni mundurowych, których nie uwzględniłem). Przedstawione powyżej dane są bardzo optymistyczne i nie uzasadniają alarmistycznych sygnałów płynących ze środowiska akademickiego. Jednak duża różnica między końcowym wynikiem finansowym netto a wynikiem z działalności operacyjnej, wysoka inflacja, niewielki stopień wzrostu subwencji dla uczelni podległych MEiN (3,1% + późniejsze uzupełnienia), a także wzrost płacy minimalnej wskazują, że bieżąca działalność uczelni wygląda od strony finansowej nieco mniej optymistycznie. Wyniki finansowe uczelni za rok 2023 poznamy jednak dopiero w drugiej połowie przyszłego roku.
Piotr Kieraciński
Różnica pomiędzy zyskiem z działalności operacyjnej a zyskiem netto w dużej mierze wynika z przyjętych w uczelniach polityk rachunkowości w zakresie ujmowania amortyzacji od dokonywanych zakupów inwestycyjnych finansowanych ze środków subwencji, dotacji, projektów, itp. Amortyzacja od zakupionego majątku trwałego w większości uczelnia obciąża koszty działalności operacyjnej, podczas gdy finansowanie z tytułu dotacji, subwencji, itp. jest ujmowane zgodnie z art. 41 ustawy o rachunkowości w pozostałe przychody operacyjne, współmiernie do dokonywanych odpisów amortyzacyjnych. Wyciągane wnioski na temat różnicy pomiędzy zyskiem z działalności operacyjnej a zyskiem netto, także w kontekście analiz finansowych prowadzonych przez biegłych (kontynuacja działalności), nie wspominając o ewentualnych analizach kredytowych przez banki, potwierdzają jedynie tezę, że takie procedury rachunkowe nierzetelnie prezentują sytuację finansową jednostek. Amortyzacja od zakupionego majątku trwałego sfinansowanego z dotacji powinna być ujmowana równolegle do dotacji w pozostałe koszty operacyjne, a nie w koszty działalności operacyjnej...
Przeprowadzona w artykule analiza odnosi się wyłącznie do kwot nominalnych, bez żadnej analizy rentowności w relacji do wielkości przychodu. Trudno porównywać kwoty zysku pomiędzy uczelniami, których budżet się znacząco różni. Chętnie zobaczyłbym, jakie w % wartości zysku osiągnęły poszczególne uczelnie.