We wtorek, 22 września, przypada 40. rocznica powołania Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Ze środowiska NZS wywodzą się m.in. Mateusz Morawiecki, Donald Tusk, Włodek Pawlik czy Hirek Wrona.
Choć sąd zarejestrował organizację 17 lutego 1981 roku, to kluczowym momentem w historii jej powstania były wydarzenia rozgrywające się w Gdańsku sześć miesięcy wcześniej. 27 sierpnia 1980 roku, w ślad za żądaniami strajkujących robotników, swoje postulaty ogłosili także studenci. Chodziło m.in. o przywrócenie autonomii szkołom wyższym, ograniczenie cenzury i ilości zajęć w studium wojskowym oraz przede wszystkim powołania organizacji studenckiej, która połączy wszystkie regionalne komitety studenckie wspólnym statutem i będzie całkowicie niezależna od władzy państwowej.
Już 2 września 1980 r. powołany zostaje Tymczasowy Komitet Założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów Polskich Uniwersytetu Gdańskiego. Ale za początek NZS uznaje się datę 22 września, kiedy na Politechnice Warszawskiej dochodzi do spotkania przedstawicieli regionalnych komitetów z całej Polski. Niespełna miesiąc później odbył się pierwszy Zjazd Delegatów Komitetów Założycielskich Niezależnych Organizacji Studenckich. Podczas niego uchwalono projekt statutu oraz wyłoniono Ogólnopolski Komitet Założycielski, w skład którego weszli: Mirosław Augustyn, Piotr Bikont, Wojciech Bogaczyk, Stefan Cieśla, Jacek Czaputowicz, Teodor Klincewicz, Barbara Kozłowska, Maciej Kuroń, Krzysztof Osiński, Leszek Przysiężny i Marek Sadowski.
W styczniu 1981 r. „enzetesiacy” z Łodzi rozpoczęli najdłuższy strajk okupacyjny w Europie. Przez 29 dni zajmowali budynek Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, domagając się m.in. rejestracji NZS-u, zniesienia przymusu nauczania języka rosyjskiego i przedmiotów indoktrynacyjnych, zniesienia cenzury w wydawnictwach naukowych, prawa do swobodnego wyjazdu za granicę oraz uwolnienia więźniów politycznych i ukarania winnych stłumienia protestów robotniczych w grudniu 1970 r. „Solidarne czekanie”, w którym uczestniczyło 10 tys. osób, zmusiło władze komunistyczne do rejestracji NZS. W marcu 1981 roku duszpasterzem NZS został ksiądz Józef Maj, który pełni tę funkcję do dziś.
Przez siedem lat, od 1982 do 1989 roku, organizacja działała nielegalnie (do 1986 r. w podziemiu). Ponowna rejestracja nastąpiła 22 września 1989 roku. To właśnie w obawie przed władzami komunistycznymi w początkowych latach działalności nie zbierano danych o członkach NZS. Działalność w organizacji wiązała się z drastycznymi konsekwencjami, których studenci woleli uniknąć. Trudno więc oszacować, ilu z nich w ciągu tych czterech dekad posiadało legitymację NZS. Z archiwalnych danych wynika, że w maju 1981 roku do zrzeszenia należało 80 tys. osób. Aktualnie do NZS należy 1500 członków, a tysiąc kolejnych osób jest sympatykami. Liczba ta utrzymuje się od kilku lat.
Na czele NZS stało dotąd 26 przewodniczących z 20 uczelni, najczęściej z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (4) i Uniwersytetu Warszawskiego (3). Pierwszym czteroosobowym Zarządem Krajowym kierował Jarosław Guzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, a jego zastępcami byli: Leszek Przysiężny, Teodor Klincewicz, Wojciech Walczak. Ze środowiska NZS wywodzą się m.in. Mateusz Morawiecki, Donald Tusk, Jacek Sasin, Grzegorz Schetyna, Paweł Piskorski, Adam Bielan, a także Włodek Pawlik, Hirek Wrona i Kuba Sienkiewicz
Najliczniejszy, dziewięcioosobowy, Zarząd Krajowy piastował funkcje w kadencji 2019/20. Od sierpnia funkcję przewodniczącego pełni Krzysztof Białas, student V roku socjologii na Uniwersytecie Rzeszowskim. Jest pierwszym reprezentantem podkarpackiej uczelni na tym stanowisku w całej 40-letniej historii organizacji. Sekretarzem generalnym wybrano Marcina Waryszaka z Uniwersytetu Warszawskiego. Będzie to jego druga kadencja. Ponadto w skład Zarządu Krajowego NZS na rok 2020/2021 wchodzą: Paweł Zdańkowski z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (wiceprzewodniczący ds. finansowych), Alicja Książek z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (wiceprzewodnicząca ds. projektów), Justyna Kołodziej z Uniwersytetu Rzeszowskiego (wiceprzewodnicząca ds. HR), Kamila Pasternak z Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie (wiceprzewodnicząca ds. wizerunku i promocji), Jakub Sobolewski z Uniwersytetu Gdańskiego (wiceprzewodniczący ds. studenckich). W trakcie roku Zarząd Krajowy obraduje średnio 60 razy. Wyliczono, że statystyczny członek władz NZS odbywa rocznie 13 wyjazdów, spędza 78 godzin w pociągu i – jak żartobliwie mówią w NZS – hoduje 102 siwe włosy.
Organizacja działa obecnie na 29 uczelniach, w tym m.in. we wszystkich uniwersytetach ekonomicznych, jednym medycznym (w Białymstoku), dziewięciu uczelniach technicznych oraz w PWSZ w Tarnowie. Najwięcej aktywistów jest na Uniwersytecie Warszawskim (108 członków i 182 sympatyków), w Szkole Głównej Handlowej (125 + 104) oraz na Uniwersytecie Gdańskim (84 + 77). Uczelniane NZS-y cieszą się dużą autonomią, co oznacza możliwość realizowania przez nie swoich projektów, ale nie brakuje także inicjatyw ogólnopolskich. Jedną z najstarszych jest Wampiriada (zainaugurowana w 2000 r., od 2002 r. jako projekt krajowy). W ostatniej, jesiennej, odsłonie akcji oddawania krwi na 20 uczelniach zebrano 3371 donacji, czyli 1517 litrów krwi. Akademickie Centrum Edukacji Ekologicznej przeprowadza akcję „Studenci Sadzą Las”. W trakcie kilku wyjazdów w roku akademickim 2018/2019 około 240 „enzetesiaków” posadziło ponad 13,5 tys. drzewek. Od chwili zainicjowania akcji w 2005 roku posadzono już ponad 202 tys. drzewek. Od 11 lat organizowany jest konkurs „Studencki Nobel”, którego celem jest uhonorowanie żaków wyróżniających się swoją ambicją i zaangażowaniem w dziewięciu kategoriach.
NZS przeprowadza też KOnkurs KOnstrukcji Studenckiej KOKOS, wyłaniający najbardziej utalentowanych konstruktorów spośród studentów najlepszych polskich uczelni technicznych. W ubiegłorocznym startowało 36 projektów. Ponadto: Ogólnopolski Konkurs Fotografii Studenckiej, Drogowskazy Kariery – program edukacyjny podnoszący kompetencje studentów oraz ich konkurencyjność na rynku pracy, a także nieodpłatne spotkania, pokazy i warsztaty filmowe w ramach projektu „Prawie kino”. Organizacja dba też o integrację swoich członków. W 2003 i 2007 odbyły się pielgrzymki do Rzymu, a w ub.r. zorganizowano wycieczkę promem do Szwecji, w której uczestniczyło 250 osób.
Cztery lata temu NZS, wraz z PSRP, odegrał ważną rolę w ujawnieniu próby fałszerstwa podczas wyborów elektorów studenckich na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej.
Mariusz Karwowski
Byliśmy studencką „Solidarnością” – rozmowa z Jarosławem Guzym, pierwszym przewodniczącym NZS